Παχυσαρκία (σοβαρό υπέρβαρο): επιπτώσεις στην υγεία και επόμενα βήματα

Η παχυσαρκία αποτελεί πλέον ένα από τα συχνότερα προβλήματα υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο. Το ζήτημα αυτό αφορά διάφορες ηλικιακές ομάδες, φύλα και εθνικότητες, ενώ η εξάπλωσή του αυξάνεται κάθε χρόνο. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση σχετικά με τις τάσεις, τα αίτια και τις επιλογές αντιμετώπισης της παχυσαρκίας, καθώς και γιατί η απώλεια βάρους εξελίσσεται σε μια μακροχρόνια πρόκληση για πολλούς.

Παρουσία της παχυσαρκίας και ομάδες υψηλού κινδύνου

Η παχυσαρκία εμφανίζεται συχνότερα απ’ όσο συχνά πιστεύεται – διαγιγνώσκεται σε περισσότερο από το ένα τέταρτο των παιδιών και σχεδόν στους μισούς ενήλικες. Τα ποσοστά αυτά διαφέρουν ελαφρά ανάλογα με την ηλικία και την εθνική προέλευση.

• Σε ενήλικους, τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται μεταξύ αφρικανικής καταγωγής (50 %), πληθυσμών με τοπική καταγωγή (48 %), ατόμων ισπανικής καταγωγής (46 %) και ευρωπαϊκής καταγωγής (41 %). Στα άτομα ασιατικής καταγωγής, η παχυσαρκία εμφανίζεται με χαμηλότερα ποσοστά (16 %).
• Στα παιδιά, παρατηρούνται τα μεγαλύτερα ποσοστά παχυσαρκίας σε παιδιά ισπανικής (26 %) και αφρικανικής καταγωγής (25 %), ενώ στα παιδιά ευρωπαϊκής καταγωγής αγγίζουν το 17 %. Στα παιδιά ασιατικής καταγωγής, η αντίστοιχη συχνότητα είναι 9 %.

Όσον αφορά την ηλικία, ο κίνδυνος για παχυσαρκία είναι αυξημένος σε μεσήλικες και ηλικιωμένους: περίπου το 44 % των ατόμων μεταξύ 40 και 59 ετών παρουσιάζει παχυσαρκία, ενώ για άτομα άνω των 60 ετών το ποσοστό φτάνει το 42 %. Στους νεότερους ενήλικες, ηλικίας 20 έως 39 ετών, η παχυσαρκία συναντάται σε περίπου 40 %.

Διαγνωστικές διαδικασίες της παχυσαρκίας

Ο εντοπισμός της παχυσαρκίας ξεκινά με διεξοδική αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών, της σωματικής δραστηριότητας και τυχόν διακυμάνσεων βάρους. Εξετάζεται επίσης σωματικά ο ασθενής, μετριέται το ύψος και το σωματικό βάρος και υπολογίζεται ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ). Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη πως ο ΔΜΣ δεν παρέχει πάντα ακριβή εικόνα της λιπώδους μάζας, ιδιαίτερα σε αθλητές ή σε άτομα διαφορετικής ηλικίας και φύλου. Για τον λόγο αυτό, η αξιολόγηση πραγματοποιείται συνολικά.

Συχνά καταγράφεται και η περίμετρος της μέσης, επειδή η εναπόθεση λίπους στην περιοχή της κοιλιάς σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη και καρδιοπαθειών. Επιπλέον, οι γιατροί μπορεί να προτείνουν περαιτέρω εξετάσεις για πιθανά υποκείμενα νοσήματα που σχετίζονται με τις μεταβολές βάρους (π.χ. λειτουργία θυρεοειδούς) ή για αξιολόγηση κινδύνου λόγω παχυσαρκίας (μέτρηση γλυκόζης, χοληστερόλης και άλλων παραμέτρων).

Τρόποι αντιμετώπισης της παχυσαρκίας

Υπάρχουν πολυάριθμες μέθοδοι για τη μείωση του σωματικού βάρους και συχνά ακόμη και μια μικρή απώλεια κιλών μπορεί να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα. Βασική προϋπόθεση παραμένει η αλλαγή στις διατροφικές και κινητικές συνήθειες, που οδηγεί σε μακροχρόνια βελτίωση. Συνήθως το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει εξατομικευμένο διατροφικό και κινησιολογικό πρόγραμμα, που διαμορφώνεται από γιατρό ή διαιτολόγο. Στην ομάδα παρέμβασης μπορεί να συμμετέχουν επίσης φυσικοθεραπευτές, γυμναστές ή ειδικοί στη διαχείριση βάρους, ανάλογα με τις ανάγκες.

Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι ο στόχος δεν είναι η ταχύτατη απώλεια κιλών αλλά η υιοθέτηση διαρκών και ρεαλιστικών αλλαγών στη ζωή.

Φαρμακευτικές λύσεις για τη μείωση βάρους

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο γιατρός μπορεί να συστήσει φάρμακα που επιδρούν στην όρεξη, αυξάνουν το αίσθημα κορεσμού ή συμβάλλουν με άλλο τρόπο στη μείωση βάρους. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από τον συνδυασμό με αλλαγές στη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα και, μόλις διακοπεί η αγωγή, συχνά το βάρος επανέρχεται. Τα φάρμακα αυτά δεν είναι κατάλληλα για όλους και δεν έχουν πάντα τα ίδια αποτελέσματα σε κάθε άτομο.

Επεμβατικές και χειρουργικές θεραπείες

Σε επιλεγμένες περιπτώσεις εφαρμόζονται ενδογαστρικές ή χειρουργικές τεχνικές που μειώνουν την ποσότητα προσλαμβανόμενων τροφών ή περιορίζουν την απορρόφηση θερμίδων. Ορισμένες τεχνικές δρουν επίσης σε ορμόνες σχετιζόμενες με την πείνα και τον μεταβολισμό.

• Μη επεμβατικές μέθοδοι: περιλαμβάνουν ενδοσκοπικό συρραφή στομάχου ή τοποθέτηση γαστρικού μπαλονιού, που γεμίζει με νερό ώστε το αίσθημα πληρότητας να έρχεται ταχύτερα.
• Χειρουργικές λύσεις: όπως το γαστρικό δαχτυλίδι, η γαστρική παράκαμψη, η μερική γαστρεκτομή ή πιο σύνθετες επεμβάσεις παράκαμψης εντέρου. Αυτές προορίζονται για πολύ σοβαρές περιπτώσεις παχυσαρκίας.

Η διατήρηση υγιεινών συνηθειών είναι απαραίτητη ακόμα και μετά από χειρουργική παρέμβαση.

Θεραπεία συμπεριφοράς

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βοηθά το άτομο να αποκτήσει δεξιότητες που διευκολύνουν την αλλαγή συνηθειών, όπως η επιλογή εναλλακτικών μεθόδων χαλάρωσης ή επιβράβευσης πέραν του φαγητού. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η διαχείριση του καθημερινού άγχους.

Εναλλακτικές μέθοδοι

Υπάρχουν διάφορα συμπληρώματα και φυτικά σκευάσματα που υπόσχονται βοήθεια στην απώλεια βάρους, ωστόσο λείπουν αξιόπιστες επιστημονικές αποδείξεις. Ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι ο βελονισμός ή η πιεσοθεραπεία ενδέχεται να έχουν κάποια επίδραση στο σωματικό βάρος, ενώ η ύπνωση μερικές φορές χρησιμοποιείται ως συμπληρωματικό μέσο, αλλά τα αποτελέσματά τους παραμένουν αμφιλεγόμενα.

Κοινωνικές ανισότητες και παράγοντες που αφορούν την παχυσαρκία

Παρόλο που η παχυσαρκία εμφανίζεται σε κάθε ομάδα, συναντάται συχνότερα μεταξύ ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες. Εξήγηση δίνεται τόσο σε γενετικά, όσο και σε πολιτισμικά διατροφικά χαρακτηριστικά, με κοινωνικούς παράγοντες να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο – περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτική τροφή και αθλητικούς χώρους, αυξημένη ανεργία, μεγάλη διαθεσιμότητα προϊοντων με έκδηλαν λιπαρά και ζάχαρη, μειωμένη δυνατότητα χρήσης υπηρεσιών υγείας. Αυξημένη ευαλωτότητα σχετίζεται επίσης με υψηλότερα επίπεδα άγχους και πιθανότητα τραυματισμών.

Έχει διαπιστωθεί ότι οι γυναίκες με υψηλότερο εισόδημα εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα παχυσαρκίας, ενώ στους άνδρες οι διαφορές ανάλογα με το εισόδημα είναι μικρότερες.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών, ορισμένα φαρμακευτικά σχήματα και τεχνικές θεραπείας είναι λιγότερο αποτελεσματικά σε συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες, ενώ μετά από βαριατρικές επεμβάσεις τα άτομα από μειονότητες είτε χάνουν λιγότερα κιλά είτε καταφεύγουν σπανιότερα σε χειρουργικές λύσεις.

Κοινωνικό στίγμα γύρω από την παχυσαρκία

Οι αρνητικές αντιλήψεις και η κοινωνική πίεση προσθέτουν σημαντικό βάρος στην ψυχολογία των ατόμων με παχυσαρκία. Στερεότυπα και προκατάληψη συχνά επηρεάζουν τη συμπεριφορά εργοδοτών, αλλά ακόμα και επαγγελματιών υγείας. Το άγχος και η πίεση που προκαλεί η στιγματοποίηση επιδρούν αρνητικά στην ψυχική υγεία.

Αν και η σχετική έρευνα είναι περιορισμένη, ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι όσοι αναπλαισιώνουν τις εμπειρίες τους ή εστιάζουν σε θετικές πλευρές, έχουν χαμηλότερη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης.

Προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία

Η αύξηση του σωματικού βάρους προκαλεί επιπλέον πίεση στα οστά, τους μυς και τα εσωτερικά όργανα, δυσκολεύει την αναπνοή, επιβαρύνει επιπλέον το καρδιαγγειακό σύστημα και αυξάνει τον κίνδυνο για χρόνια φλεγμονή. Ακόμα και μέτρια παχυσαρκία μπορεί να επιφέρει σοβαρές επιπλοκές:

• Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 – ο κίνδυνος είναι έως και 12 φορές υψηλότερος στις γυναίκες και έως 7 φορές υψηλότερος στους άνδρες.
• Καρδιαγγειακές παθήσεις – υπέρταση, αύξηση χοληστερόλης, φλεγμονώδεις μηχανισμοί οδηγούν σε εμφράγματα, εγκεφαλικά επεισόδια και νόσους των στεφανιαίων αρτηριών.
• Κακοήθειες – πιο συχνή εμφάνιση καρκίνου του μαστού, του παχέος εντέρου, του οισοφάγου, του παγκρέατος και της μήτρας.
• Γαστρεντερικές διαταραχές – εμφάνιση γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, παθήσεων της χοληδόχου κύστης, λιπώδους διήθησης ήπατος.
• Λοιπές παθήσεις: οστεοαρθρίτιδα, υπνική άπνοια, άσθμα, υπογονιμότητα, επιπλοκές εγκυμοσύνης, οσφυαλγίες, κατάθλιψη και νόσος Αλτσχάιμερ.

Ζώντας με παχυσαρκία: προκλήσεις και δυνατότητες

Υπάρχουν άτομα που παραμένουν υγιή για μεγάλο διάστημα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη αυξημένου βάρους, ωστόσο κάτι τέτοιο είναι μάλλον σπάνιο μακροπρόθεσμα. Μια μείωση 7–10 κιλών έχει σαφή οφέλη και περιορίζει τον κίνδυνο για επιπλοκές.

Διατροφή κατά την απώλεια βάρους

Δεν υπάρχει ένας ενιαίος, κατάλληλος για όλους, τρόπος διατροφής για απώλεια βάρους – κάθε άτομο χρειάζεται προσαρμοσμένο πλάνο ανάλογα με τις συνήθειες και τις ανάγκες του. Συνήθως η στρατηγική περιλαμβάνει καταγραφή τροφίμων, έλεγχο μερίδων και προτίμηση σε υγιεινότερες επιλογές (φρούτα, λαχανικά, περιορισμός κορεσμένων λιπαρών και χοληστερόλης). Οφείλουμε να αποφεύγουμε γρήγορες, αυστηρές δίαιτες, αφού σπάνια προσφέρουν διαρκές αποτέλεσμα.

Η φυσική δραστηριότητα είναι αναγκαίο συστατικό των αλλαγών. Η συμβουλή γιατρού βοηθά στον εντοπισμό της καταλληλότερης μορφής άσκησης για κάθε άτομο.

Οικονομικές συνέπειες της παχυσαρκίας

Εκτός από τη σωματική υγεία, η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά το οικονομικό βάρος: αυξάνονται τα έξοδα περίθαλψης, οι ιατρικές επισκέψεις και η πιθανότητα νοσηλείας. Πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη τα έμμεσα κόστη, όπως η απώλεια παραγωγικότητας, τα ασφαλιστικά έξοδα και και τα ποσά για υπηρεσίες διαχείρισης βάρους.

Βέλτιστη διαχείριση της παχυσαρκίας

• Ενισχύστε την υποστήριξη από οικογένεια και φίλους – η ψυχολογική στήριξη βελτιώνει σημαντικά τις πιθανότητες επιτυχούς απώλειας βάρους.
• Κρατήστε σημειώσεις – καταγράψτε τι καταναλώνετε, τη σωματική σας δραστηριότητα αλλά και τα συναισθήματά σας. Αυτό διευκολύνει τον εντοπισμό συνηθειών που ευνοούν την υπερφαγία ή παρεμποδίζουν την απώλεια κιλών.
• Θέστε ρεαλιστικούς, επιτεύξιμους στόχους – αρχίστε με μικρές αλλαγές, για παράδειγμα αντικαταστήστε μία συνήθεια κάθε βδομάδα.
• Απευθυνθείτε σε επαγγελματίες υγείας οι οποίοι κατανοούν τη φύση της παχυσαρκίας, στηρίζουν τη διαχείριση του στίγματος και αξιολογούν το σύνολο των θεραπευτικών επιλογών.
• Διαχειριστείτε το άγχος – αναζητήστε τεχνικές χαλάρωσης όπως ο διαλογισμός, οι ασκήσεις αναπνοής ή ο περιορισμός της ενασχόλησης με τα κοινωνικά δίκτυα. Η μείωση του στρες είναι ουσιαστική, γιατί συχνά οδηγεί σε συναισθηματική υπερφαγία.

Σύνδεση παχυσαρκίας με την ψυχική υγεία

Τα άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος εμφανίζουν περισσότερο συχνά διαταραχές διάθεσης και άγχους. Η πιθανότητα κατάθλιψης είναι αυξημένη κατά 55 % σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ενώ ακόμα και τα άτομα με κατάθλιψη έχουν 58 % μεγαλύτερη πιθανότητα να αυξήσουν το βάρος τους. Ποικίλοι παράγοντες συμβάλλουν στη συσχέτιση αυτή:

• Οι αρνητικές κοινωνικές στάσεις γύρω από την παχυσαρκία.
• Δυσφορία για τη σωματική εικόνα και φόβος κοινωνικής απόρριψης.
• Αυτοπεριορισμός ή απομόνωση λόγω εμφάνισης, πόνου ή άλλων προβλημάτων υγείας.
• Ο χρόνιος φλεγμονώδης χαρακτήρας της παχυσαρκίας ενδέχεται να τροφοδοτεί καταθλιπτικές τάσεις.
• Συναισθηματική εξάρτηση από το φαγητό – συχνά το άγχος ή η θλίψη οδηγούν σε υπερκατανάλωση τροφής.
• Οι διαταραχές διάθεσης ενισχύουν τη δυσκολία υιοθέτησης υγιεινών συνηθειών και άσκησης.

Η αποτελεσματική απώλεια βάρους και η βελτίωση της σωματικής υγείας εξαρτώνται και από την ενίσχυση της ψυχικής υγείας και την αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Προοπτικές και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στην παχυσαρκία

Υπάρχει ακόμη συζήτηση για το αν η παχυσαρκία μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως. Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο μεταβολισμός τείνει να οδηγεί το άτομο πίσω στις προηγούμενες διατροφικές συμπεριφορές όταν μειώνεται η πρόσληψη θερμίδων, με αποτέλεσμα πολλοί να ξαναπαίρνουν το χαμένο βάρος.

Ακόμη και η μέτρια παχυσαρκία ενδέχεται να μειώσει το προσδόκιμο ζωής κατά μερικά χρόνια, ενώ οι σοβαρές μορφές μπορεί να μειώσουν το προσδόκιμο έως και 10 έτη. Η έγκαιρη απώλεια βάρους μπορεί συχνά να αναστρέψει ή να περιορίσει σοβαρές επιπλοκές που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Παρόλα αυτά, λίγοι καταφέρνουν να διατηρήσουν τη μείωση βάρους για μεγάλο χρονικό διάστημα μόνο με δίαιτα και άσκηση. Η συνεργασία με εξειδικευμένη ιατρική ομάδα και η σταδιακή τροποποίηση του τρόπου ζωής αποτελούν την πλέον αποδοτική προσέγγιση. Οι χειρουργικές λύσεις προσφέρουν συνήθως τα σημαντικότερα και πιο σταθερά αποτελέσματα, ενώ τα νέα φάρμακα διευρύνουν κάθε χρόνο τις επιλογές θεραπείας.

Πρόληψη: πώς μπορεί να αποτραπεί η παχυσαρκία;

Η πρόληψη της παχυσαρκίας είναι πιο εύκολη από τη θεραπεία της. Αν διαπιστώσετε οικογενειακή προδιάθεση ή παρατηρήσετε αύξηση βάρους, είναι καλό να κάνετε σταδιακές αλλαγές προς έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής:

• Αντί για αναψυκτικά και χυμούς με ζάχαρη, προτιμήστε νερό ή ανθρακούχο χωρίς πρόσθετα.
• Ασχοληθείτε καθημερινά τουλάχιστον για 30 λεπτά με κάποια σωματική δραστηριότητα.
• Περιορίστε την αποθήκευση λιπαρών και γλυκών σνακ στο σπίτι.
• Βάλτε πρόγραμμα να μη ξεπερνά η παραμονή σε ηλεκτρονικές οθόνες τη μία ώρα τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.

Συμπεράσματα

Η παχυσαρκία δεν αποτελεί προσωπικό ελάττωμα αλλά πολύπλευρη κατάσταση που απαιτεί μακροχρόνια διαχείριση. Διατίθενται πια όλο και περισσότερες αποδεδειγμένες θεραπευτικές επιλογές. Συνεργαστείτε με γιατρούς και σχεδιάστε μια στρατηγική που θα οδηγήσει τόσο στη μείωση βάρους όσο και στη βελτίωση της συνολικής υγείας και της ποιότητας ζωής σας.