Διαταραχή μετατραυματικού στρες: αιτίες, συμπτώματα και θεραπεία

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (ΔΜΤΣ) μπορεί να επηρεάσει άτομα κάθε ηλικίας, με αποτέλεσμα οι ενδείξεις και τα συμπτώματα σε παιδιά ή εφήβους να διαφέρουν σημαντικά από τις αντιδράσεις των ενηλίκων.

Συμπτώματα ΔΜΤΣ σε παιδιά και εφήβους

Τα παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα συχνά δυσκολεύονται να εκφράσουν πώς αισθάνονται. Τα μικρά παιδιά ενδέχεται να παρουσιάζουν αυξημένη προσκόλληση, να φοβούνται να αποχωριστούν τους γονείς ή τους φροντιστές τους, ή να εμφανίσουν επαναφορά σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης, όπως νυχτερινή ενούρηση, δυσκολία στην ομιλία ή στην κινητικότητα. Συχνές είναι επίσης οι σωματικές εκδηλώσεις, όπως πόνοι στην κοιλιά ή ξεσπάσματα θυμού.

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας συχνά εκφράζουν το άγχος τους μέσα από το παιχνίδι, τη ζωγραφική ή τη συγγραφή ιστοριών που σχετίζονται με το τραύμα που βίωσαν.

Στους εφήβους κυριαρχεί μεγαλύτερη ροπή προς επικίνδυνες συμπεριφορές, επιθετικότητα, εμπλοκή σε διαμάχες ή έναρξη χρήσης αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.

Τύποι ΔΜΤΣ

• Σύνθετη ΔΜΤΣ. Ο όρος χρησιμοποιείται για άτομα που εκτίθενται σε μακροχρόνιες ή επαναλαμβανόμενες τραυματικές εμπειρίες, με το τραύμα να διαρκεί επί μακρόν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στην προσωπικότητα, δυσκολίες στον έλεγχο των συναισθημάτων ή στις διαπροσωπικές σχέσεις. Άτομα που έχουν υποστεί παρατεταμένη κακοποίηση, βία ή πολεμικές συγκρούσεις διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.
• Καθυστερημένη ΔΜΤΣ. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα εμφανίζονται αρκετούς μήνες, συχνά μισό έτος ή περισσότερο μετά το τραυματικό γεγονός, χαρακτηριστικό της καθυστερημένης μορφής της διαταραχής αυτής.
• Τραύμα από τον τοκετό. Δύσκολος τοκετός μπορεί να αποτελέσει τραυματικό γεγονός τόσο για τη μητέρα όσο και για τον σύντροφο. Απρόσμενες ιατρικές ενέργειες, επιπλοκές ή απειλές κατά τη διάρκεια του τοκετού μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια ψυχικά προβλήματα.
• Ρατσιστικό τραύμα. Μακρόχρονη εμπειρία μίσους, διακρίσεων ή άλλων μορφών ρατσιστικής βίας αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΜΤΣ.
• Πολεμικό τραύμα. Όσοι συμμετείχαν σε ένοπλες συγκρούσεις ή βίωσαν καταστάσεις πολέμου εμφανίζουν συχνότερα συμπτώματα μετατραυματικού στρες σε σχέση με άμαχους.
• Δευτερογενές τραύμα. Η διαταραχή μπορεί να προκύψει και σε άτομα που δεν υπήρξαν απευθείας θύματα, αλλά βοήθησαν άλλους, έγιναν μάρτυρες ή εργάζονται σε επαγγέλματα που έρχονται καθημερινά σε επαφή με σοβαρά περιστατικά (όπως διασώστες, δημοσιογράφοι, μάρτυρες ή συγγενείς).

Τι προκαλεί τη ΔΜΤΣ;

Κάθε άνθρωπος ανταποκρίνεται διαφορετικά στις τραυματικές εμπειρίες. Για μερικούς, ακόμα και πολύ οδυνηρά γεγονότα δεν αφήνουν σημαντικές ψυχολογικές συνέπειες, ενώ σε άλλους οδηγούν στην εκδήλωση της διαταραχής. Η σοβαρότητα του τραύματος αλλά και το επίπεδο υποστήριξης από το οικείο ή επαγγελματικό περιβάλλον αυξάνει τον κίνδυνο.

• Πολεμικές συγκρούσεις
• Σεξουαλική βία ή σοβαρές απειλές
• Σωματική κακοποίηση, επίθεση, ληστεία, απαγωγή
• Κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική ηλικία
• Τρομοκρατικές επιθέσεις
• Σοβαρά δυστυχήματα, πυρκαγιές, αεροπορικές καταστροφές
• Φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, καταιγίδες, πυρκαγιές)

Έχει διαπιστωθεί μέσα από μελέτες ότι σε άτομα με ΔΜΤΣ εμφανίζονται αλλαγές στον εγκέφαλο, οι οποίες σχετίζονται με διαταραχές μνήμης, αυξημένο άγχος και δυσκολία στη διαχείριση του στρες.

Παράγοντες κινδύνου για ΔΜΤΣ

Οποιοσδήποτε βρεθεί αντιμέτωπος με τραυματικά γεγονότα μπορεί να εμφανίσει μετατραυματική διαταραχή. Ωστόσο, συγκεκριμένες περιστάσεις αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσής της:

• Επανειλημμένη έκθεση σε τραύματα
• Επάγγελμα με συχνή έκθεση σε κίνδυνο (όπως διασώστες, στρατιωτικοί)
• Σωματικοί τραυματισμοί ως συνέπεια του συμβάντος
• Εξελισσόμενο ή ιδιαίτερα σοβαρό γεγονός
• Προϋπάρχοντα ψυχολογικά προβλήματα
• Οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών
• Εξάρτηση από αλκοόλ ή ουσίες
• Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης

Μεταξύ καθημερινότητας και στατιστικής

Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από ΔΜΤΣ. Ορισμένες κοινωνικές ομάδες εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο, όπως οι γυναίκες, οι οποίες εμφανίζουν το σύνδρομο με υπερδιπλάσια συχνότητα σε σχέση με τους άνδρες, καθώς και μέλη φυλετικών, έμφυλων ή σεξουαλικών μειονοτήτων. Αυτό σχετίζεται με τη συχνότερη έκθεση σε βίαιες επιθέσεις, διακρίσεις ή μίσος, καταστάσεις που αυξάνουν το αίσθημα απειλής και το ψυχολογικό βάρος.

Η διαταραχή μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και στην πρώιμη παιδική περίοδο.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ΔΜΤΣ;

Η διάγνωση τίθεται μόνο εάν τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από ένα μήνα μετά το τραυματικό γεγονός. Η διαδικασία ξεκινά με λεπτομερή ιατρικό έλεγχο και καταγραφή του ιατρικού ιστορικού με σκοπό τον αποκλεισμό άλλων οργανικών αιτίων που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την κλινική εικόνα.

Αφού αποκλειστούν παθολογικά προβλήματα, η αξιολόγηση συνεχίζεται από ειδικό στην ψυχική υγεία, ο οποίος εφαρμόζει ειδικά ερωτηματολόγια ή συνεντεύξεις για να εξακριβώσει ποια συμπτώματα υπάρχουν, τη συχνότητά τους και τον αντίκτυπό τους στην καθημερινότητα.

Η διάρκεια της εκτίμησης διαφέρει ανάλογα με την κάθε περίπτωση, με τις συζητήσεις να μπορούν να διαρκέσουν και μερικές ώρες. Δεν είναι απαραίτητη η λεπτομερής περιγραφή βίας, τραυματικών εμπειριών ή άλλων δύσκολων γεγονότων, εάν ο ασθενής δεν νιώθει ασφαλής να το κάνει.

Δυνατότητες θεραπείας για ΔΜΤΣ

Στόχος της θεραπείας είναι η μείωση των δυσάρεστων συμπτωμάτων και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Συνήθως συνδυάζονται ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή.

Φαρμακευτική αντιμετώπιση

Για την θεραπεία της ΔΜΤΣ προτιμώνται κυρίως αντικαταθλιπτικά που βοηθούν στη μείωση του άγχους και στην καλύτερη διάθεση. Ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν:

• Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs)
• Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά
• Σταθεροποιητές διάθεσης
• Άτυπα αντιψυχωσικά

Ανάλογα με τα συμπτώματα, κάποιες φορές χορηγούνται για περιορισμένο διάστημα φάρμακα που βελτιώνουν τον ύπνο ή αντιμετωπίζουν τους εφιάλτες. Ωστόσο, συγκεκριμένα ηρεμιστικά αποφεύγονται λόγω του κινδύνου εξάρτησης αλλά και περιορισμένης αποτελεσματικότητας.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία συμβάλλει στον έλεγχο των αντιδράσεων και στην αντιμετώπιση δυσάρεστων αναμνήσεων που σχετίζονται με το τραύμα. Κυριότερες μέθοδοι:

• Γνωσιακή θεραπεία, που βοηθά στην αναγνώριση και μεταβολή αρνητικών πεποιθήσεων για το άτομο ή το γεγονός.
• Θεραπεία σταδιακής έκθεσης, όπου σε ελεγχόμενο και ασφαλές πλαίσιο ο ασθενής έρχεται αντιμέτωπος με ερεθίσματα που του προκαλούν δυσφορία.
• Ψυχοδυναμική θεραπεία, με επίκεντρο την κατανόηση της επίδρασης του τραύματος στις αξίες, τα συναισθήματα και τις απόψεις του ατόμου.
• Οικογενειακή ή ομαδική θεραπεία, ιδανική εάν επηρεάζονται οι διαπροσωπικές σχέσεις.
• Η μέθοδος EMDR (απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων), που εφαρμόζεται για τη μείωση του άγχους από το τραύμα και μερικές φορές στη θεραπεία φοβιών.

Στα παιδιά μπορεί να εφαρμοστεί ειδική γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία με έμφαση στο τραύμα, όπου δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης, την ενθάρρυνση για συζήτηση σχετικά με τις εμπειρίες, την κατανόηση των δυσκολιών και την τροποποίηση λανθασμένων αντιλήψεων για τον εαυτό ή το συμβάν. Στη διαδικασία συχνά συμμετέχουν γονείς ή κηδεμόνες.

Αυτό το διάστημα ερευνάται και η αποτελεσματικότητα συνδυασμού συγκεκριμένων ουσιών, όπως η MDMA, με ψυχοθεραπεία σε άτομα που δεν ωφελήθηκαν από τις συνήθεις μεθόδους. Σύμφωνα με τις μελέτες, αυτό φαίνεται να διευκολύνει τη διαχείριση δύσκολων αναμνήσεων και να ενισχύει την ψυχική ευεξία.

Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες της ΔΜΤΣ;

Χωρίς θεραπεία, η ΔΜΤΣ επηρεάζει συνήθως όλους τους τομείς της ζωής: από τις διαπροσωπικές σχέσεις και την εργασία έως τη σωματική υγεία και τις καθημερινές δραστηριότητες. Τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται συσχέτιση με επιπλέον ψυχικές διαταραχές:

• Κατάθλιψη, άγχος
• Κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών
• Διαταραχές διατροφής
• Σκέψεις αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού

Η καθημερινή ζωή με ΔΜΤΣ

Η θεραπευτική προσέγγιση συμβάλλει στη βελτίωση των συμπτωμάτων, όμως η πορεία της ανάρρωσης διαρκεί και είναι πιθανές περίοδοι υποτροπής. Πλήρης απαλλαγή από τα συμπτώματα είναι σπάνια, αλλά τα περισσότερα άτομα καταφέρνουν να ελέγχουν τις δυσκολίες και να λειτουργούν στην καθημερινότητα.

Η τήρηση των οδηγιών του ειδικού είναι βασική προϋπόθεση, ενώ βοηθούν επίσης τα εξής βήματα:

• Ενημερωθείτε όσο το δυνατόν περισσότερο για τη διαταραχή
• Να δείχνετε κατανόηση στον εαυτό σας και να μην πιέζεστε για ταχύτατη ανάρρωση
• Φροντίστε τη φυσική σας υγεία με άσκηση και ισορροπημένη διατροφή
• Αναζητήστε υποστήριξη από φίλους, συγγενείς ή ομάδες αλληλοβοήθειας
• Συζητήστε με τον ειδικό τρόπους διαχείρισης καταστάσεων που προκαλούν άγχος ή ενεργοποιούν τη μνήμη του τραύματος
• Αποφύγετε την αυτοθεραπεία με αλκοόλ ή άλλες ουσίες

Τι μπορείτε να κάνετε για κάποιον που πάσχει από ΔΜΤΣ;

Ένα άτομο με ΔΜΤΣ μπορεί να αλλάξει σε βαθμό που οι σχέσεις γίνονται ιδιαίτερα δύσκολες. Ακολουθούν προτάσεις που βοηθούν τόσο τον πάσχοντα όσο και το συγγενικό του περιβάλλον:

• Ενημερωθείτε πλήρως για τη συγκεκριμένη διαταραχή
• Προσφέρετε στήριξη και ενθαρρύνετε την αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας
• Δείξτε διαθεσιμότητα για συζήτηση όταν εκείνος το καταφέρει
• Ακούτε χωρίς βιασύνη και χωρίς κριτική διάθεση
• Αναζητήστε μαζί στρατηγικές διαχείρισης άγχους ή εξάρσεων θυμού
• Σκεφτείτε το ενδεχόμενο οικογενειακής ή συμβουλευτικής θεραπείας
• Ενθαρρύνετε τις επαφές με άλλα μέλη της οικογένειας, φίλους ή ομάδες της κοινότητας
• Μη παραμελείτε τις δικές σας ανάγκες και ενδιαφέροντα
• Για παιδιά με διάγνωση ΔΜΤΣ, διασφαλίστε ένα ασφαλές περιβάλλον, βοηθήστε στην έκφραση συναισθημάτων, ενισχύστε τις δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων, προάγετε την κοινωνική αλληλεπίδραση και συζητήστε τη δυνατότητα θεραπείας με το γιατρό

Πρόληψη της ΔΜΤΣ

Η άμεση παροχή υποστήριξης μετά από τραυματικές εμπειρίες μπορεί να προλάβει την ανάπτυξη ορισμένων συμπτωμάτων ή να μειώσει τη σοβαρότητά τους. Είναι σημαντικό να μην καθυστερεί η αναζήτηση βοήθειας ή θεραπείας.

Κύρια σημεία για τη ΔΜΤΣ

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα τραυματικών γεγονότων, όπως οι πολεμικές συγκρούσεις ή η σεξουαλική βία. Αν τα συμπτώματα εμμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, υπάρχουν επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες ή ανεπιθύμητες αναμνήσεις, καλό είναι να ζητήσετε τη συμβουλή ειδικού. Μέσα από θεραπεία και άλλες παρεμβάσεις είναι εφικτή σημαντική βελτίωση της ψυχικής κατάστασης και της ποιότητας ζωής.