Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1: αιτίες, συμπτώματα, διάγνωση και θεραπεία

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 είναι μια χρόνια πάθηση κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα β-κύτταρα του παγκρέατος, που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή ινσουλίνης. Κατά συνέπεια, το σώμα αδυνατεί να παραγάγει επαρκείς ποσότητες ή και καθόλου ινσουλίνη.

Ινσουλίνη και λειτουργία στον οργανισμό

Η ινσουλίνη διευκολύνει τη μεταφορά της γλυκόζης από το αίμα στα κύτταρα του σώματος, όπου μετατρέπεται σε ενέργεια. Όταν διαταράσσεται η παραγωγή ινσουλίνης, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα αυξάνονται και τα κύτταρα δεν λαμβάνουν την απαραίτητη ενέργεια.

Χρονική εμφάνιση και εκδήλωση διαβήτη τύπου 1

Αν και ο διαβήτης τύπου 1 διαγιγνώσκεται συχνά σε παιδιά ή εφήβους, μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται αυξανόμενα περιστατικά και σε ενήλικες, γεγονός που καθιστά τον αναχρονιστικό όρο «νεανικός διαβήτης» ακατάλληλο.

Διαφορές ανάμεσα στους τύπους διαβήτη

Στον διαβήτη τύπου 1 το πάγκρεας δεν παράγει πλέον ινσουλίνη ή παράγει ελάχιστη ποσότητα, ενώ στον διαβήτη τύπου 2 η ινσουλίνη παράγεται αλλά τα κύτταρα του σώματος δεν ανταποκρίνονται σε αυτή – δημιουργείται αντίσταση στην ινσουλίνη.

Υπάρχει επίσης ο λεγόμενος δευτεροπαθής διαβήτης, αποτέλεσμα άλλων παθολογικών καταστάσεων ή τραυματισμών του παγκρέατος και όχι αυτοάνοσων μηχανισμών.

Καθημερινή αυτοπαρακολούθηση

Ανεξαρτήτως τύπου διαβήτη, είναι κρίσιμο να παρακολουθούνται συστηματικά οι διατροφικές συνήθειες, η σωματική δραστηριότητα και τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, ώστε να μειώνεται η πιθανότητα επιπλοκών και να διατηρείται η ευεξία.

Συμπτώματα διαβήτη τύπου 1

Τα συμπτώματα της νόσου συνήθως κάνουν την εμφάνισή τους αιφνίδια. Τα συνηθέστερα σημεία περιλαμβάνουν:

• Έντονη δίψα
• Αυξημένη πείνα, ακόμη και μετά το φαγητό
• Ξηροστομία
• Γαστρεντερικές διαταραχές, ναυτία ή έμετο
• Συχνή ούρηση
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους ακόμα και με διατήρηση της όρεξης
• Ανεξήγητη κούραση και αδυναμία
• Μεταβολές στην όραση
• Βαθιά και δυσχερής αναπνοή
• Συχνές λοιμώξεις του δέρματος, του ουροποιητικού ή του κόλπου
• Αλλαγές στη διάθεση

Βραδεία έναρξη και LADA

Σε ενήλικες, ο διαβήτης μπορεί να εξελιχθεί σταδιακά. Η μορφή αυτή είναι γνωστή ως λανθάνων αυτοάνοσος διαβήτης ενηλίκων (LADA) και συχνά συγχέεται με άλλους τύπους διαβήτη. Τα συμπτώματα εμφανίζονται προοδευτικά, συνήθως σε άτομα ηλικίας 30 έως 50 ετών με φυσιολογικό σωματικό βάρος.

Εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1 σε παιδιά

Τα βρέφη και οι έφηβοι νοσούν συχνότερα σε σύγκριση με τους ενήλικες, ιδίως στις ηλικίες 4–6 και 10–14 ετών. Το οικογενειακό ιστορικό αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες να εμφανιστεί η νόσος.

Ειδικά συμπτώματα στα παιδιά

• Πιο συχνή αλλαγή πάνας στα βρέφη
• Επίμονο σύγκαμα
• Ενούρηση σε παιδιά που έχουν μάθει τουαλέτα
• Γρήγορη αναπνοή
• Κοιλιακός πόνος
• Έμετοι
• Αλλαγές στη συμπεριφορά
• Ήπια γλυκιά ή φρουτώδης οσμή στην αναπνοή

Κάποιες φορές, η κλινική εικόνα μοιάζει με γρίπη. Σε περίπτωση εμφάνισης τέτοιων συμπτωμάτων, η άμεση επικοινωνία με γιατρό είναι απαραίτητη.

Αιτίες εμφάνισης διαβήτη τύπου 1

Η ακριβής αιτία παραμένει ασαφής, ωστόσο η γενετική προδιάθεση και η λειτουργία του ανοσοποιητικού παίζουν καθοριστικό ρόλο. Συνήθως η ασθένεια εμφανίζεται σε άτομα με συγκεκριμένα γονίδια, αλλά απαιτείται και κάποιο επιπλέον περιβαλλοντικό ερέθισμα, όπως μια λοίμωξη ή αυτοάνοση διαταραχή.

Κληρονομικότητα και διαβήτης

Η πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη αυξάνεται όταν άλλοι συγγενείς έχουν διαγνωστεί με τη νόσο. Αν και οι δύο γονείς έχουν διαβήτη, ο κίνδυνος για το παιδί αυξάνεται σημαντικά.

Κύριοι παράγοντες κινδύνου

Ο διαβήτης τύπου 1 αποτελεί περίπου το 5–10% όλων των περιστατικών διαβήτη και συναντάται κυρίως σε άτομα κάτω των 20 ετών καθώς και σε περιπτώσεις οικογενειακού ιστορικού της νόσου.

Διάγνωση διαβήτη τύπου 1

Η διάγνωση της νόσου βασίζεται κατά κύριο λόγο στον έλεγχο της γλυκόζης αίματος. Οι συνηθέστερες εξετάσεις είναι:

• Η μέτρηση γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (A1c) που αντικατοπτρίζει τον μέσο όρο γλυκόζης των τελευταίων 3 μηνών.
• Τιμή που ανέρχεται σε 6,5% ή υψηλότερη υποδηλώνει διαβήτη.
• Η μέτρηση γλυκόζης νηστείας: τιμές πάνω από 7 mmol/l σε δυο διαφορετικές μετρήσεις υποστηρίζουν τη διάγνωση.
• Η μέτρηση τυχαίας γλυκόζης: αποτέλεσμα άνω των 11,1 mmol/l είναι ενδεικτικό διαβήτη.

Για να επιβεβαιωθεί ο τύπος 1, εξετάζονται περαιτέρω αυτοάνοσοι δείκτες (αυτοαντισώματα) και κετόνες, καθώς τα επίπεδά τους είναι αυξημένα όταν υπάρχει ανεπάρκεια ινσουλίνης.

Αντιμετώπιση διαβήτη τύπου 1

Αυτός ο τύπος διαβήτη δεν έχει μέχρι σήμερα πλήρη ίαση, ωστόσο η σωστή θεραπεία επιτρέπει την πλήρη λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής. Η καθημερινή χορήγηση ινσουλίνης αποτελεί βάση της θεραπείας.

Διαφορετικά είδη ινσουλίνης

• Η ταχείας δράσης ινσουλίνη δρα σε 15 λεπτά, έχει μέγιστη ισχύ στη μία ώρα και διαρκεί έως 4 ώρες.
• Η βραχείας δράσης ινσουλίνη ξεκινά μετά από 30 λεπτά, φτάνει σε μέγιστη δράση σε 2–3 ώρες και συνολικά διαρκεί μέχρι 6 ώρες.
• Η ινσουλίνη μέσης διάρκειας απορροφάται σε 2–4 ώρες, κορυφώνεται σε 4 έως 12 ώρες και παραμένει ενεργή για έως 18 ώρες.
• Η μακράς δράσεως ινσουλίνη ξεκινά τη δράση της μέσα σε λίγες ώρες και διατηρεί σταθερά τα επίπεδα σακχάρου μέχρι και 24 ώρες.

Τρόποι χορήγησης ινσουλίνης

• Ενέσεις – ο συχνότερος τρόπος, με χρήση σύριγγας ή ειδικού στυλό για υποδόρια χορήγηση.
• Εισπνεόμενη ινσουλίνη – για ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται εξαιρετικά ταχύ ινσουλίνη μέσω ειδικής συσκευής.
• Αντλία ινσουλίνης – συσκευή που παρέχει συνεχώς την απαιτούμενη ποσότητα φαρμάκου διαμέσου λεπτού σωληναρίου κάτω από το δέρμα.

Ο τύπος και η μέθοδος χορήγησης καθορίζονται από τον ιατρό, με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες.

Έλεγχος επιπέδων σακχάρου

Η συστηματική παρακολούθηση της γλυκόζης βοηθά στη διατήρηση των επιθυμητών επιπέδων. Πολλοί επιλέγουν συσκευές συνεχούς καταγραφής σακχάρου (CGM), που επιτρέπουν άμεση ανίχνευση των διακυμάνσεων και ταχύτερη διαχείριση.

Συμπληρωματική φαρμακευτική αγωγή

Σε ορισμένες περιπτώσεις, συνταγογραφούνται επιπλέον φάρμακα για μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου, προστασία των νεφρών ή έλεγχο της χοληστερόλης και της αρτηριακής πίεσης.

Καθημερινή ζωή με διαβήτη τύπου 1

Για διατήρηση της καλής κατάστασης υγείας, είναι σημαντικό να τηρούνται τα εξής:

• Καλός ύπνος (τουλάχιστον 7 ώρες για ενήλικες, περισσότερος για παιδιά).
• Αποτελεσματική διαχείριση του άγχους με συζήτηση με οικείους ή ειδικό.
• Αποφυγή καπνίσματος και άλλων βλαπτικών συνηθειών.
• Τακτική ιατρική παρακολούθηση από οικογενειακό γιατρό, οδοντίατρο και οφθαλμίατρο.
• Άσκηση, προσαρμογή δόσεων ινσουλίνης και διατροφής ανάλογα με τη σωματική δραστηριότητα.

Διατροφή

Η επίγνωση της επίδρασης των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και των λιπών στη γλυκόζη αίματος είναι βασική για την οργάνωση μιας ισορροπημένης διατροφής. Προτείνεται η κατανάλωση πολλών φρέσκων λαχανικών, φρούτων, προϊόντων ολικής άλεσης, ενώ οι ταχέως απορροφήσιμοι υδατάνθρακες πρέπει να περιορίζονται. Δεν απαιτείται πλήρης αποχή από συγκεκριμένες τροφές, ωστόσο ο περιορισμός συχνότητας και ποσοτήτων είναι συχνά απαραίτητος.

Δυνητικές επιπλοκές

• Διαβητική κετοξέωση – σε ανεπάρκεια ινσουλίνης ο οργανισμός μεταβολίζει λίπη, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση επικίνδυνων κετονών, που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση.
• Καδιαγγειακές παθήσεις – αυξημένη πιθανότητα για θρομβώσεις, αρτηριακή υπέρταση και διαταραχές λιπιδίων.
• Λοιμώξεις ή εξανθήματα στο δέρμα.
• Ουλίτιδα και νόσοι του στόματος – η ξηροστομία και η κακή κυκλοφορία συμβάλλουν σε φλεγμονές.
• Επιπλοκές στην εγκυμοσύνη – μεγαλύτερος κίνδυνος για πρόωρο τοκετό ή συγγενείς ανωμαλίες του εμβρύου.
• Βλάβη του αμφιβληστροειδούς (διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια) – εντέλει μπορεί να επηρεάσει την όραση.
• Νεφρικές βλάβες – 20–30% των ασθενών αναπτύσσουν νεφροπάθεια, εντονότερα μετά από 15–25 χρόνια νόσου.
• Διαταραχές αγγείων και νεύρων – πιθανή εμφάνιση αναισθησίας, κακή επούλωση τραυμάτων, ακρωτηριασμοί ή γαστρεντερικές δυσλειτουργίες.

Εξελίξεις στην αντιμετώπιση

Η έρευνα αναζητά νέες μεθόδους που ίσως στο μέλλον τροποποιήσουν ριζικά τη διαχείριση της νόσου:

• Ανιχνευτές γλυκόζης χωρίς βελόνες
• Συσκευές παρακολούθησης κετονών σε πραγματικό χρόνο
• Ινσουλίνη με διάρκεια δράσης μίας εβδομάδας
• Αναπρογραμματισμός του ανοσοποιητικού συστήματος
• Αναγέννηση κυττάρων του παγκρέατος από βλαστοκύτταρα

Τι πρέπει να κρατήσουμε

Ο διαβήτης τύπου 1, αν και διαρκής, δεν εμποδίζει μια ποιοτική ζωή υπό την προϋπόθεση της συστηματικής αυτοπαρακολούθησης και της υιοθέτησης υγιεινών συνηθειών καθημερινά.