Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2: συμπτώματα, αιτίες, διάγνωση και θεραπεία

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 αποτελεί μια χρόνια πάθηση, κατά την οποία ο οργανισμός δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά την ινσουλίνη για τη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα. Συνήθως εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες, ωστόσο λόγω της αύξησης της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους, παρατηρούνται όλο και περισσότερα περιστατικά και στους νεότερους. Ο διαβήτης τύπου 2 είναι η συνηθέστερη μορφή διαβήτη και η εμφάνισή του παγκοσμίως παρουσιάζει ανοδική τάση.

Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2

Ο διαβήτης τύπου 2 εκδηλώνεται όταν το σώμα χάνει την ευαισθησία του στην ινσουλίνη (αντίσταση στην ινσουλίνη) ή όταν το πάγκρεας δεν παράγει επαρκή ποσότητα ινσουλίνης ώστε να διευκολύνει τη μεταφορά της γλυκόζης στα κύτταρα για ενέργεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση γλυκόζης στο αίμα και διάφορες διαταραχές της υγείας. Στο παρελθόν ονομάζονταν διαβήτης ενηλίκων, ωστόσο σήμερα διαγιγνώσκεται συχνά και σε νεότερα άτομα.

Τύποι διαβήτη

Ο σακχαρώδης διαβήτης διακρίνεται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

• Ο διαβήτης τύπου 2 αφορά περίπου το 90-95% των περιστατικών. Παράγεται ινσουλίνη, αλλά το σώμα δεν ανταποκρίνεται σωστά στη δράση της.
• Ο διαβήτης τύπου 1 οφείλεται στην καταστροφή των κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη από το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα αίτια συχνά παραμένουν ασαφή και δεν σχετίζονται με τον τρόπο ζωής ή το βάρος.
• Ο διαβήτης κύησης αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης λόγω ορμονικών αλλαγών και συνήθως υποχωρεί μετά τον τοκετό.

Συχνά συμπτώματα

Τα συμπτώματα του διαβήτη τύπου 2 μπορεί να είναι ήπια κι έτσι να μείνουν απαρατήρητα για μεγάλο διάστημα. Συνηθισμένες ενδείξεις περιλαμβάνουν:

• Έντονη δίψα
• Συχνή ούρηση
• Επιβάρυνση της όρασης
• Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα χέρια ή στα πόδια
• Κόπωση
• Δύσκολη επούλωση τραυμάτων
• Συχνές μυκητιάσεις
• Αυξημένο αίσθημα πείνας
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους
• Επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις

Σκούρες περιοχές δέρματος στον αυχένα ή τις μασχάλες, γνωστές και ως ακανθώδεις βλάβες, μπορεί να αποτελούν ένδειξη αυξανόμενης αντίστασης του σώματος στην ινσουλίνη.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2

Στην εμφάνιση της νόσου εμπλέκονται πολλοί παράγοντες:

• Κληρονομικότητα – η γενετική προδιάθεση μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή ή τη δράση της ινσουλίνης
• Υπερβολικό βάρος, ειδικά η αποθήκευση λίπους στην κοιλιακή χώρα
• Μεταβολικό σύνδρομο – συνδυασμός προβλημάτων υγείας όπως αυξημένη αρτηριακή πίεση, λιπίδια και γλυκόζη
• Υπερπαραγωγή γλυκόζης από το ήπαρ
• Δυσλειτουργία κυττάρων και αλληλεπίδραση μεταξύ ινσουλίνης και γλυκόζης
• Μειωμένη ή ακανόνιστη λειτουργία των β-κυττάρων του παγκρέατος – είτε παράγουν ινσουλίνη σε ακατάλληλες χρονικές στιγμές είτε σταδιακά καταστρέφονται

Παράγοντες κινδύνου

• Ηλικία άνω των 45 ετών
• Ιστορικό διαβήτη σε άμεσους συγγενείς
• Ορισμένες εθνοτικές ομάδες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο
• Ανθυγιεινός τρόπος ζωής: έλλειψη άσκησης, κάπνισμα, χρόνια πίεση, διαταραχές ύπνου
• Υπέρβαρο ή παχυσαρκία
• Υψηλή αρτηριακή πίεση ή δυσλιπιδαιμία
• Ιστορικό διαβήτη κύησης ή τοκετός παιδιού με βάρος πάνω από 4 κιλά
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
• Κατάθλιψη

Διάγνωση και εξετάσεις

Ο γιατρός μπορεί να υποψιαστεί διαβήτη τύπου 2 εάν υπάρχουν αντίστοιχα συμπτώματα ή παράγοντες κινδύνου και θα συστήσει αιματολογικούς ελέγχους. Συνήθως η διάγνωση επιβεβαιώνεται με επαναληπτικές μετρήσεις, αλλά σε περίπτωση πολύ αυξημένων τιμών γλυκόζης ή έντονων συμπτωμάτων αυτό μπορεί να συμβεί με έναν μόνο έλεγχο.

• Η εξέταση γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) δείχνει τη μέση τιμή της γλυκόζης τους τελευταίους 2–3 μήνες.
• Η μέτρηση γλυκόζης νηστείας αφορά έλεγχο μετά από τουλάχιστον 8 ώρες χωρίς φαγητό.
• Η δοκιμασία καμπύλης γλυκόζης μετρά τα επίπεδα πριν και μετά την κατανάλωση ειδικού διαλύματος με ζάχαρη.

Στάδια του διαβήτη

• Αντίσταση στην ινσουλίνη: ο οργανισμός παράγει ινσουλίνη αλλά τα κύτταρα αντιδρούν λιγότερο σε αυτήν.
• Προδιαβήτης: τα επίπεδα γλυκόζης είναι υψηλότερα από τα φυσιολογικά αλλά δεν φτάνουν σε τιμές διαβήτη.
• Διαβήτης τύπου 2: η γλυκόζη ξεπερνά τα όρια που ορίζονται για τη νόσο και παρουσιάζονται διάφορα συμπτώματα.
• Επιπλοκές διαβήτη: με την πάροδο του χρόνου επηρεάζονται αγγεία, νεύρα, νεφρά, όραση και άλλα όργανα.

Παγκόσμια επιδημιολογία

Περισσότεροι από 460 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα με διαβήτη τύπου 2 παγκοσμίως. Οι διαγνώσεις είναι συχνότερες σε ηλικίες άνω των 50 ετών, ωστόσο αυξάνονται οι περιπτώσεις και σε μικρότερες ηλικίες. Η ασθένεια απαντάται σε ίση συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες, αλλά ορισμένες εθνοτικές ομάδες παρουσιάζουν υψηλότερη ευπάθεια. Ο διαβήτης τύπου 2 κατατάσσεται ανάμεσα στις πιο συχνές αιτίες θνησιμότητας διεθνώς.

Επιλογές θεραπείας

Τροποποίηση τρόπου ζωής

Με την υιοθέτηση σωστής διατροφής, τακτικής άσκησης και έλεγχο βάρους, η διαχείριση της γλυκόζης στο αίμα βελτιώνεται σημαντικά. Ακόμη και μια μικρή απώλεια βάρους (περίπου 5–7% του αρχικού σωματικού βάρους) επιφέρει εμφανή οφέλη.

• Περιορίστε τις θερμίδες και προτιμήστε λιγότερο επεξεργασμένες τροφές
• Εντάξτε περισσότερα λαχανικά με φυτικές ίνες και χαμηλές θερμίδες στη διατροφή σας
• Μειώστε τα επεξεργασμένα σάκχαρα, ιδιαίτερα τα γλυκίσματα
• Ασκηθείτε τουλάχιστον 30 λεπτά καθημερινά – ιδανικές επιλογές: περπάτημα, ποδηλασία, κολύμβηση, παιχνίδια ή ασκήσεις δύναμης

Σε κάποιους ασθενείς αυτές οι αλλαγές αρκούν για να διατηρηθούν φυσιολογικά επίπεδα γλυκόζης.

Φαρμακευτική αγωγή και ινσουλίνη

Αν οι υγιεινές συνήθειες δεν επαρκούν για τον έλεγχο της γλυκόζης στο αίμα, χορηγούνται φάρμακα:

• Μετφορμίνη: συχνά αποτελεί την πρώτη επιλογή – μειώνει την παραγωγή γλυκόζης από το ήπαρ και ενισχύει την ευαισθησία στην ινσουλίνη.
• Σουλφονυλουρίες: διεγείρουν το πάγκρεας να παράγει περισσότερη ινσουλίνη.
• Μεγλιτινίδες: προκαλούν ταχεία απελευθέρωση ινσουλίνης, δρώντας ταχύτερα σε σύγκριση με τις σουλφονυλουρίες.
• Θειαζολιδινεδιόνες: αυξάνουν την απόκριση των κυττάρων στην ινσουλίνη, αλλά μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στην καρδιά, γι’ αυτό χορηγούνται σπάνια.
• Αναστολείς DPP-4: βοηθούν στη διατήρηση χαμηλών επιπέδων γλυκόζης μέσω αναστολής συγκεκριμένων ενζύμων.
• Αγωνιστές GLP-1 υποδοχέων: χορηγούνται με ένεση, επιβραδύνουν την πέψη και μειώνουν τα επίπεδα γλυκόζης μετά τα γεύματα.
• Αναστολείς α-γλυκοσιδάσης: καθυστερούν την απορρόφηση υδατανθράκων στο έντερο.
• Αναστολείς SGLT2: διευκολύνουν την αποβολή πλεονάζουσας γλυκόζης από τα νεφρά.
• Ινσουλίνη: χρησιμοποιείται σε προχωρημένα στάδια ή όταν η υπόλοιπη φαρμακευτική αγωγή δεν αποδίδει.

Συχνά απαιτούνται συνδυασμοί διαφορετικών φαρμάκων. Απαραίτητη είναι η τακτική επικοινωνία με τον ιατρό για τη ρύθμιση της αγωγής και την παρακολούθηση τυχόν ανεπιθύμητων αντιδράσεων.

Χειρουργική θεραπεία

Οι βαριατρικές επεμβάσεις απώλειας βάρους μπορούν να μετριάσουν τα συμπτώματα του διαβήτη τύπου 2 ή και να προκαλέσουν ύφεση. Ωστόσο, απαραίτητες παραμένουν οι μακροχρόνιες αλλαγές σε σχέση με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής.

Εναλλακτικές μέθοδοι

Δεν έχει αποδειχθεί ότι βότανα, συμπληρώματα διατροφής ή εναλλακτικές θεραπείες μπορούν να ρυθμίσουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Η επιστημονική έρευνα καταδεικνύει ως κύρια αποτελεσματική προσέγγιση τις θεραπευτικές παρεμβάσεις που συστήνει ο γιατρός. Πρακτικές όπως η γιόγκα ή ο διαλογισμός μπορούν να περιορίσουν το άγχος και να βοηθήσουν έμμεσα στη διαχείριση της νόσου.

Πιθανές επιπλοκές

Η μακροχρόνια αύξηση της γλυκόζης στο αίμα μπορεί να προκαλέσει βλάβες σε διάφορα όργανα:

• Καρδιά και αγγεία – αυξάνεται ο κίνδυνος εμφράγματος, εγκεφαλικού, αθηροσκλήρωσης και στηθάγχης
• Νεφροί – είναι πιθανή η εξέλιξη σε νεφρική ανεπάρκεια ή να καταστεί απαραίτητη η αιμοκάθαρση
• Οφθαλμοί – εμφανίζεται βλάβη στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς με κίνδυνο απώλειας όρασης
• Νευρικό σύστημα – παρατηρούνται μουδιάσματα, διαταραχές αισθητικότητας, γαστρεντερικά και σεξουαλικά προβλήματα
• Δέρμα – επιβραδύνεται η επούλωση τραυμάτων και αυξάνονται οι λοιμώξεις
• Προβλήματα ύπνου, μείωση της ακουστικής ικανότητας και γνωστικές δυσλειτουργίες
• Ψυχολογικές επιπτώσεις – υψηλότερος κίνδυνος κατάθλιψης και άγχους
• Εγκυμοσύνη – μεγαλύτερος ο κίνδυνος αποβολών και γεννήσεων παιδιών με προβλήματα ανάπτυξης

Η συνεχής παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου, η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και των λιπιδίων, η ισορροπημένη διατροφή, η φυσική δραστηριότητα και η ιατρική παρακολούθηση μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης των ανωτέρω επιπλοκών.

Πρόληψη του διαβήτη τύπου 2

• Επιλέξτε σωστή διατροφή: μειώστε την κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, πρόσθετων σακχάρων, trans λιπαρών, κόκκινου ή βιομηχανικά επεξεργασμένου κρέατος
• Αυξήστε τη σωματική δραστηριότητα – τουλάχιστον 30 λεπτά ζωηρό περπάτημα καθημερινά μπορεί να περιορίσει τον κίνδυνο κατά το ένα τρίτο
• Στοχεύστε στη μείωση του σωματικού βάρους κατά τουλάχιστον 7–10%
• Σταματήστε το κάπνισμα και φροντίστε τη διαχείριση του άγχους
• Πίνετε αρκετό νερό και αποφύγετε τα ζαχαρούχα ροφήματα

Καθημερινότητα με διαβήτη τύπου 2

Η διαχείριση της πάθησης απαιτεί συνεχή φροντίδα – είναι αναγκαία η τακτική μέτρηση του σακχάρου, η τήρηση υγιεινών διατροφικών επιλογών, η άσκηση και οι τακτικοί ιατρικοί έλεγχοι. Το κόστος διαβίωσης αυξάνεται αισθητά λόγω των εξόδων που σχετίζονται με τη νόσο: φάρμακα, επισκέψεις σε γιατρούς, εξετάσεις, νοσηλείες και απώλεια παραγωγικότητας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερόλης ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος για επιπλοκές. Απαραίτητες είναι οι προγραμματισμένοι έλεγχοι σε μάτια, δόντια και γενικά η προληπτική ιατρική. Συνίσταται επίσης η καθημερινή εξέταση των πελμάτων, καθώς ο διαβήτης μπορεί να επηρεάσει την αίσθηση ή την ικανότητα επούλωσης.

Ο επαρκής ύπνος (τουλάχιστον 7 ώρες ημερησίως) είναι απαραίτητος, καθώς η στέρησή του δυσκολεύει τη ρύθμιση του σακχάρου. Ενδείκνυται να συζητάτε με τον γιατρό σχέδιο διαχείρισης για περιόδους έξαρσης ή ασθένειας, καθώς ακόμη και μια μικρή λοίμωξη μπορεί να επηρεάσει τα επίπεδα γλυκόζης.

Ο διαβήτης και η ψυχική υγεία

Η διαρκής φροντίδα της νόσου μπορεί να προκαλέσει σημαντική ψυχολογική πίεση. Τα άτομα με διαβήτη έχουν αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν κατάθλιψη ή άγχος. Σε πολλούς αναπτύσσεται το λεγόμενο στρες σχετιζόμενο με τον διαβήτη, που μπορεί να δυσχεράνει τη διαχείριση της υγείας τους. Η ψυχολογική υποστήριξη, οι ομάδες αλληλοβοήθειας και οι συμβουλευτικές υπηρεσίες μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά.

Προοπτικές εξέλιξης της νόσου

Η διάρκεια και η ποιότητα ζωής των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον βαθμό ελέγχου της πάθησης. Για άτομα ηλικίας 50 ετών, το προσδόκιμο ζωής είναι ελαφρώς μικρότερο από εκείνο των ατόμων χωρίς διαβήτη, όμως η συστηματική παρακολούθηση και η συνέπεια στη θεραπεία βελτιώνουν αισθητά τις προοπτικές και αυξάνουν τη μακροζωία.

• Η μείωση της HbA1c από 10% σε λιγότερο από 8% μπορεί να παρατείνει την επιβίωση κατά 3,5 έτη
• Η διακοπή του καπνίσματος και η μείωση της τιμής της LDL χοληστερόλης ευνοούν τη γενικότερη υγεία και τη μακροβιότητα

Συνοπτικά

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 αποτελεί μια σοβαρή, μακροχρόνια νόσο, η εξέλιξη της οποίας επηρεάζεται από τις επιλογές της καθημερινότητας. Η υγιεινή διατροφή, ο έλεγχος του σωματικού βάρους, η άσκηση και τα ενδεδειγμένα φάρμακα συμβάλλουν στον ουσιαστικό έλεγχο της πάθησης, την καλύτερη ποιότητα ζωής και την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης.