Γιατί μετά από συναισθηματική εκτόνωση θέλουμε γλυκό;

Η συναισθηματική εκφόρτιση μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις καθημερινές μας συνήθειες, με ένα από τα πιο συνηθισμένα αποτελέσματα να είναι η αυξημένη επιθυμία για γλυκά. Πολλοί παρατηρούν ότι μετά από πίεση, διαφωνίες ή έντονα αρνητικά συναισθήματα αναζητούν αυτόματα ένα κομμάτι σοκολάτας ή μπισκότα. Πού οφείλεται η τάση για γλυκά μετά από συναισθηματικές εντάσεις; Πώς συνδέεται αυτή η ανάγκη με τις συναισθηματικές και φυσιολογικές διεργασίες του οργανισμού και ποιοι τρόποι υπάρχουν για να ελέγξουμε αυτές τις παρορμήσεις; Το άρθρο αναλύει βασικούς μηχανισμούς, διαδεδομένες παρανοήσεις και πρακτικές στρατηγικές σχετικές με το συναισθηματικό φαγητό.

Τι συμβαίνει στον οργανισμό κατά τη συναισθηματική εκφόρτιση

Επιπτώσεις του άγχους στον εγκέφαλο και στην ορμονική ισορροπία

Συναισθηματική ένταση προκαλείται συχνά από καταστάσεις, όπως διαφορές με κοντινά άτομα, επαγγελματική εξουθένωση ή ξαφνικές κρίσεις της ζωής. Ο οργανισμός αντιδρά με φυσιολογικό τρόπο: ενεργοποιείται ο μηχανισμός «μάχης ή φυγής» με απελευθέρωση κορτιζόλης και αδρεναλίνης. Αν και η πρώτη αντίδραση μπορεί να περιλαμβάνει μείωση της όρεξης, η παρατεταμένη πίεση οδηγεί συχνά σε αυξημένο αίσθημα πείνας με ιδιαίτερη προτίμηση για άμεσες πηγές ενέργειας, δηλαδή τα γλυκά. Αυτή η επιλογή οφείλεται σε εξελικτικούς παράγοντες – η ζάχαρη είναι πηγή ενέργειας που το σώμα επιδιώκει να έχει εύκολα διαθέσιμη σε φάσεις κόπωσης.

Ντοπαμίνη: ο νευροδιαβιβαστής της ευχαρίστησης και η επιθυμία για σνακ

Η επιστήμη έχει δείξει ότι ο συναισθηματικός στρες επηρεάζει απευθείας τους νευροδιαβιβαστές, δηλαδή τις χημικές ουσίες που μεταφέρουν σήματα στον εγκέφαλο. Ένας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες είναι η ντοπαμίνη, που σχετίζεται με το αίσθημα ικανοποίησης και ανταμοιβής. Όταν τα συναισθήματα οδηγούν σε ενόχληση ή εξάντληση, τα επίπεδα ντοπαμίνης μειώνονται, με αποτέλεσμα να αναζητούμε ασυναίσθητα τρόπους να καλύψουμε αυτό το έλλειμμα. Τα γλυκά προκαλούν έκκριση ντοπαμίνης, γι’ αυτό και το συναισθηματικό φαγητό χρησιμεύει συχνά ως άμεση, πρόσκαιρη λύση.

Ψυχολογικοί παράγοντες και συναισθηματικό φαγητό

Το φαγητό ως μέσο παρηγοριάς

Για πολλούς, τα γλυκά θυμίζουν την ασφάλεια, τη ζεστασιά και χαρούμενες στιγμές της παιδικής ηλικίας. Μαθαίνουμε να συνδέουμε συγκεκριμένες γεύσεις με θετικές συναισθηματικές εμπειρίες. Όταν νιώθουμε άγχος ή έντονη ανάγκη να ηρεμήσουμε, συχνά το σώμα “ανακαλεί” αυτές τις συνδέσεις. Έτσι, ακόμα και αν δεν υπάρχει σωματική πείνα, δημιουργείται ανάγκη για κάτι γλυκό ως ένας τρόπος να ανακουφιστούμε γρήγορα συναισθηματικά.

Συναισθηματικό κενό και παρορμητική κατανάλωση φαγητού

Η αναζήτηση γλυκών μετά από συναισθηματική εκφόρτιση αποτελεί συχνά προσπάθεια αντιμετώπισης κενού ή απομάκρυνσης αρνητικών σκέψεων. Έρευνες δείχνουν ότι άτομα με αυξημένη ευαισθησία στο στρες έχουν μεγαλύτερη τάση να καταναλώνουν ζάχαρη, μετατρέποντας συχνά αυτή τη συνήθεια σε φαύλο κύκλο, στον οποίο τα συναισθήματα διαχειρίζονται όχι με υγιείς πρακτικές, αλλά μέσω της διατροφής.

Τι αναφέρει η επιστήμη για το συναισθηματικό φαγητό

Η ζάχαρη ως προσωρινή λύση

Παρότι τα γλυκά μπορούν πρόσκαιρα να βελτιώσουν τη διάθεση, το αποτέλεσμα αυτό είναι βραχυπρόθεσμο. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι μετά την άμεση αίσθηση ευεξίας που προκαλεί η ζάχαρη, σύντομα επακολουθεί πτώση της ενέργειας και αίσθημα κόπωσης ή δυσφορίας. Επίσης, τα συχνά επεισόδια συναισθηματικής διατροφής σχετίζονται με αυξημένο σωματικό βάρος και, με την πάροδο του χρόνου, με καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη και άλλες επιπλοκές υγείας.

Μεταβλητές αντιδράσεις στο στρες ανάλογα με το άτομο

Ανασκοπήσεις στο περιοδικό Frontiers in Psychology επισημαίνουν ότι οι αντιδράσεις στο στρες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ατόμων. Ορισμένοι εμφανίζουν αυξημένη όρεξη, προτιμώντας κυρίως γλυκά, ενώ άλλοι βιώνουν το αντίθετο με μείωση της επιθυμίας για φαγητό. Οι διαφορές αυτές εξαρτώνται από τη γενετική, τις συνήθειες και προηγούμενες εμπειρίες – για παράδειγμα, όσοι στο παιδικό τους περιβάλλον λάμβαναν γλυκά ως ανταμοιβή είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν αντίστοιχες συμπεριφορές και στην ενήλικη ζωή.

Πώς αναγνωρίζεται το συναισθηματικό φαγητό

• Η παρορμητική, ταχεία και ανεξέλεγκτη κατανάλωση τροφής εμφανίζεται κυρίως όχι λόγω πραγματικής πείνας, αλλά ως απάντηση σε στρες, ανία ή στενοχώρια.
• Έντονη επιθυμία για γλυκά, λιπαρά ή αλμυρά φαγητά με τέτοιο συγκεκριμένο χαρακτήρα που δύσκολα ικανοποιείται με πιο υγιεινές εναλλακτικές.
• Απόκρυψη της κατανάλωσης φαγητού – υπάρχει προσπάθεια να μη φαίνεται η ανάγκη για ζάχαρη στους άλλους ή ακόμη και στον ίδιο τον εαυτό.
• Αισθήματα ενοχής ή ντροπής μετά την κατανάλωση γλυκών – συνεχίζουμε αυτή τη συμπεριφορά αν και αισθανόμαστε χειρότερα κάθε φορά.

Προτάσεις διαχείρισης της επιθυμίας για γλυκά λόγω συναισθηματικής φόρτισης

Διάκριση πραγματικής πείνας από συναισθηματική επιθυμία

Πριν καταφύγετε σε κάποιο γλυκό, κάντε μία παύση και αναρωτηθείτε: νιώθω πραγματικά πείνα ή μήπως χρειάζομαι χαλάρωση, ξεκούραση ή έμπνευση; Αυτό το απλό ερώτημα μπορεί να σας βοηθήσει να εντοπίσετε αν τρώτε επειδή το υπαγορεύει το σώμα ή οι συναισθηματικές ανάγκες.

Εξεύρεση εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης του στρες

• Η σωματική δραστηριότητα, όπως σύντομη άσκηση, περίπατος ή τεχνικές αναπνοής, βοηθά αποτελεσματικά στη μείωση των ορμονών του στρες και περιορίζει τις παρορμήσεις.
• Δημιουργικές δραστηριότητες, όπως σχέδιο, γραφή ή χόμπι, στηρίζουν την έκφραση των συναισθημάτων με υγιή τρόπο.
• Τεχνικές χαλάρωσης, με παραδείγματα τη γιόγκα, τον διαλογισμό ή πρακτικές ενσυνειδητότητας, προάγουν την ισορροπία συναισθημάτων χωρίς επιπλέον θερμίδες.

Καθημερινή ισορροπημένη διατροφή

Η τακτική, σωστά οργανωμένη διατροφή ενισχύει την ανθεκτικότητα απέναντι στις συναισθηματικές παρορμήσεις. Συνίσταται να υπάρχουν τακτικά γεύματα, πλούσια σε φυτικές ίνες, δημητριακά ολικής άλεσης και πρωτεΐνες, προκειμένου να διατηρείται σταθερό το επίπεδο σακχάρου στο αίμα και να αποφεύγονται έντονες επιθυμίες για ανθυγιεινά σνακ.

Διάλυση μύθων: βοηθούν πραγματικά τα γλυκά στην ψυχολογία;

Παρόλο που συχνά ακούγεται ότι η σοκολάτα ή άλλα γλυκά φτιάχνουν τη διάθεση, η μακροπρόθεσμη ωφέλεια είναι περιορισμένη. Πολλαπλές επιστημονικές μελέτες συμπεραίνουν ότι η τακτική, υψηλή κατανάλωση ζάχαρης δεν επιλύει αλλά ενδέχεται να επιβαρύνει τα συναισθηματικά προβλήματα, επηρεάζοντας μάλιστα αρνητικά τη συνολική διάθεση με το πέρασμα του χρόνου. Τα γλυκά δεν θα πρέπει να αποτελούν το κύριο στήριγμά σας για την αντιμετώπιση ψυχολογικών δυσκολιών.

Πότε είναι απαραίτητη η αναζήτηση βοήθειας

Αν παρατηρείτε ότι το συναισθηματικό φαγητό αποτελεί συχνή συνήθεια, ότι τα γλυκά έχουν γίνει το βασικό μέσο διαχείρισης του στρες ή αισθάνεστε ενοχή και ντροπή για αυτές τις συμπεριφορές, ίσως χρειάζεται να απευθυνθείτε σε γιατρό ή ψυχολόγο. Οι ειδικοί μπορούν να σας καθοδηγήσουν στην εκμάθηση δεξιοτήτων συνειδητής διατροφής και να σας βοηθήσουν να βρείτε πιο αποτελεσματικές μεθόδους διαχείρισης των συναισθημάτων.

Συνολικά, η επιθυμία για γλυκά μετά από συναισθηματική εκφόρτιση πηγάζει από σύνθετες αντιδράσεις του οργανισμού στις πιέσεις, από ορμονικές μεταβολές και συναισθηματικούς συνειρμούς. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι τα γλυκά προσφέρουν μόνο βραχυπρόθεσμη ανακούφιση και πως η διατήρηση καλής συναισθηματικής και σωματικής υγείας απαιτεί αναζήτηση εναλλακτικών, πιο υγιών στρατηγικών.