Εποχική κατάθλιψη: συμπτώματα, αίτια και θεραπεία

Η εποχική κατάθλιψη, γνωστή και ως εποχική συναισθηματική διαταραχή, αποτελεί μια μορφή διαταραχής της διάθεσης που εμφανίζεται κάθε χρόνο, συνήθως ξεκινά το φθινόπωρο ή τον χειμώνα και βελτιώνεται κατά την άνοιξη ή στις αρχές του καλοκαιριού. Η συγκεκριμένη πάθηση δεν επηρεάζει μόνο το συναίσθημα, αλλά αλλάζει και τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Οι ακριβείς αιτίες της εποχικής κατάθλιψης παραμένουν άγνωστες. Ωστόσο, ειδικοί θεωρούν ότι οι ορμονικές αλλαγές στον εγκέφαλο, που προκύπτουν από τις περιβαλλοντικές μεταβολές λόγω της εναλλαγής των εποχών, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο.

Σύμφωνα με μια από τις κυριότερες θεωρίες, το φθινόπωρο και τον χειμώνα η μείωση του φυσικού φωτός οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Η σεροτονίνη είναι νευροδιαβιβαστής που σχετίζεται με τη ρύθμιση της διάθεσης, επομένως η έλλειψή της μπορεί να προκαλέσει θλίψη, έλλειψη ενέργειας, έντονη κόπωση και αύξηση της επιθυμίας για τροφές πλούσιες σε θερμίδες και ζάχαρη.

Εποχική κατάθλιψη εμφανίζεται συχνότερα σε ενήλικες νεαρής και μέσης ηλικίας, αλλά και στις γυναίκες σε μεγαλύτερο ποσοστό. Σε ορισμένους, τα συμπτώματα είναι ήπια, ενώ σε άλλους είναι αρκετά σοβαρά ώστε να παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή ή στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Μορφές εποχικής κατάθλιψης

Η πιο συχνή μορφή είναι η χειμερινή κατάθλιψη. Ορισμένοι, ωστόσο, αντιμετωπίζουν επιδείνωση της διάθεσης την άνοιξη ή το καλοκαίρι. Αυτή η κατάσταση περιγράφεται ως θερινή κατάθλιψη, εμφανίζεται σπανιότερα, αλλά επιδρά εξίσου αρνητικά στην καθημερινότητα. Πιθανολογείται ότι τα θερινά συμπτώματα σχετίζονται με διαταραχές ύπνου ή με αυξημένες κοινωνικές υποχρεώσεις.

Σε περιοχές με συνεχή ηλιοφάνεια, τα περιστατικά εποχικής κατάθλιψης καταγράφονται πολύ πιο σπάνια. Δεν έχει μελετηθεί επαρκώς γιατί κάποιοι επηρεάζονται την άνοιξη ή το καλοκαίρι και όχι τον χειμώνα.

Πώς αναγνωρίζονται τα συμπτώματα;

Η εποχική συναισθηματική διαταραχή εκδηλώνεται συχνά με τα εξής:

• Επίμονη θλίψη ή μειωμένη διάθεση
• Έλλειψη ενεργητικότητας
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Συνεχής κόπωση
• Αυξημένη όρεξη, κυρίως για γλυκά ή αμυλούχα τρόφιμα
• Απομάκρυνση από κοινωνικές δραστηριότητες, προτίμηση στη μοναξιά
• Υπερβολικός ύπνος
• Σταδιακή αύξηση βάρους λόγω υπερκατανάλωσης τροφής
• Μείωση του ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλαιότερα άρεσαν
• Αίσθημα ενοχής και χαμηλή αυτοεκτίμηση

Συμπτώματα χαρακτηριστικά της χειμερινής κατάθλιψης

• Απάθεια και κόπωση
• Υπερβολική ανάγκη για ύπνο
• Αυξημένη επιθυμία για υδατάνθρακες
• Έντονη κοινωνική απομόνωση

Συμπτώματα χαρακτηριστικά της θερινής κατάθλιψης

• Έντονο άγχος
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολία στον ύπνο και ανησυχία
• Μειωμένη όρεξη και απώλεια βάρους
• Επιθετική συμπεριφορά

Διάγνωση της εποχικής κατάθλιψης

Το καθοριστικό κριτήριο της νόσου είναι η επαναλαμβανόμενη εμφάνιση διαταραχών στη διάθεση και τη συμπεριφορά την ίδια περίοδο κάθε χρόνο για διαδοχικά έτη. Η διαταραχή αυτή συνδέεται με μορφές κατάθλιψης ή διπολικής διαταραχής, όχι με αυτόνομης κατηγορίας διαταραχές.

• Οι ασθενείς εμφανίζουν περιόδους κατάθλιψης ή αλλαγών στη συμπεριφορά που ξεκινούν και λήγουν κάθε φορά την ίδια εποχή.
• Κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων μηνών, τα συμπτώματα υποχωρούν.
• Καθ’ όλη τη ζωή, οι φάσεις με εποχική κατάθλιψη ή μανία είναι περισσότερες από τις περιόδους χωρίς συμπτώματα.

Η διάγνωση συχνά καθυστερεί, επειδή τα συμπτώματα μπορεί να συγχέονται με άλλες παθήσεις όπως το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, ο υποθυρεοειδισμός, η υπογλυκαιμία ή άλλες διαταραχές της διάθεσης. Η αξιολόγηση μπορεί να περιλαμβάνει κλινική εξέταση, εργαστηριακούς ελέγχους αίματος και συμπλήρωση ειδικών ερωτηματολογίων για τη διάθεση και τη συμπεριφορά.

Τρόποι αντιμετώπισης

Η επιλογή θεραπείας για την εποχική διαταραχή διάθεσης εξαρτάται από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή ή ποικίλες μεθόδους ψυχοθεραπείας, ανάλογα με τυχόν άλλες συναφείς διαγνώσεις ή συνοδά προβλήματα.

• Αντικαταθλιπτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο γιατρός μπορεί να συστήσει προληπτική έναρξη, πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Τα φάρμακα έχουν καλύτερα αποτελέσματα όταν λαμβάνονται έγκαιρα, επειδή η δράση τους χρειάζεται χρόνο για να φανεί.
• Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Μέσω αυτής, ο ειδικός βοηθά τον ασθενή να αναγνωρίσει αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές, να καλλιεργήσει νέες δεξιότητες αυτοβοήθειας και να ενθαρρύνει την αυτοφροντίδα.
• Βιταμίνη D. Συχνά διαπιστώνεται μειωμένο επίπεδο της συγκεκριμένης βιταμίνης στο αίμα ατόμων με εποχική κατάθλιψη, λόγω ελλιπούς έκθεσης στον ήλιο ή ακατάλληλης διατροφής. Παρά την παρατήρηση αυτή, δεν έχει αποδειχθεί αν η συμπληρωματική χορήγηση βελτιώνει αποφασιστικά την κατάσταση.
• Φωτοθεραπεία. Ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, η έκθεση σε τεχνητό φως υψηλής έντασης δρα θετικά, ρυθμίζει τον κιρκάδιο ρυθμό και βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων κατάθλιψης.

Ο ρόλος του φωτός στην εποχική κατάθλιψη

Η φωτοθεραπεία πραγματοποιείται με τη χρήση εξειδικευμένων λαμπών που εκπέμπουν φως ευρέος φάσματος, το οποίο φθάνει στα μάτια έμμεσα από συγκεκριμένη απόσταση. Τυπικά, το αρχικό διάστημα διαρκεί 10–15 λεπτά ημερησίως και σταδιακά αυξάνεται σε 30–45 λεπτά, ανάλογα με την αποτελεσματικότητα. Σε κάποιους, η βελτίωση της διάθεσης είναι αισθητή σε λίγες μέρες, ενώ άλλοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Η θεραπεία μπορεί να συνεχιστεί έως ότου οι μέρες γίνουν ηλιόλουστες και υπάρχει επαρκές φυσικό φως.

Λάμπες φωτοθεραπείας

Οι συσκευές φωτοθεραπείας, όπως λάμπες και φωτεινά πλαίσια, διατίθενται εύκολα στο εμπόριο, όμως είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας πριν τη χρήση. Συνιστάται να παρεχόμενη ένταση φτάνει τουλάχιστον τα 10.000 λουξ και η εκπομπή υπεριώδους ακτινοβολίας να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερη.

Αν πάσχετε από οφθαλμολογικές παθήσεις όπως καταρράκτη, γλαύκωμα ή βλάβες του αμφιβληστροειδούς λόγω σακχαρώδους διαβήτη, πρέπει να ενημερώσετε τον γιατρό σας πριν τη θεραπεία. Επίσης, αποφύγετε την απευθείας οπτική επαφή με το φως.

Δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους και φυσικό φως

Οι γιατροί συνιστούν να περνάτε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο εκτός σπιτιού, ιδίως το πρωί. Ακόμα και σε συννεφιασμένες μέρες, η φυσική έκθεση στο φως έχει θετική επίδραση στη διάθεση. Όταν το φως του χειμώνα δεν επαρκεί, ενδέχεται να χρειαστεί φωτοθεραπεία ή φαρμακευτική αγωγή.

Πρόληψη: πώς να περιορίσετε τον κίνδυνο;

• Επιδιώξτε καθημερινά έκθεση σε εξωτερικούς χώρους, ακόμα και με συννεφιά. Φυσικό φως υπάρχει ακόμη και τις σκοτεινές μέρες.
• Φροντίστε να ξεκινήσετε χρήση συσκευής φωτοθεραπείας από νωρίς το φθινόπωρο, πριν παγιωθεί η πεσμένη διάθεση.
• Συζητήστε με το γιατρό για το πότε είναι κατάλληλη η έναρξη αντικαταθλιπτικών, εάν έχει συστηθεί για την εποχική διαταραχή.
• Υιοθετήστε ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, μη επεξεργασμένα δημητριακά και άπαχες πρωτεΐνες, για επαρκή ενέργεια ακόμα και όταν αυξάνεται η επιθυμία για γλυκά ή σνακ.
• Διατηρήστε συστηματική σωματική δραστηριότητα – τουλάχιστον 30 λεπτά ημερησίως, πέντε φορές την εβδομάδα.
• Κρατήστε επαφή με μέλη της οικογένειας, φίλους ή το στενό κοινωνικό περιβάλλον – η κοινωνική υποστήριξη είναι πολύτιμη.

Διαχείριση της εποχικής κατάθλιψης

Έκθεση σε επαρκές φως, σωστή διατροφή, σταθερό πρόγραμμα άσκησης και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση της διάθεσης ακόμα και στις πιο δυσχερείς εποχές. Ο σταθερός ύπνος – με σταθερές ώρες αφύπνισης και κατάκλισης και αποφυγή παρατεταμένου απογευματινού ύπνου – είναι ουσιώδης. Βεβαιωθείτε ότι ο χώρος εργασίας και το σπίτι σας έχουν επαρκή φωτισμό, ανοίγοντας τις κουρτίνες και απομακρύνοντας εμπόδια στη φυσική είσοδο του φωτός.

• Ζητήστε έγκαιρα ιατρική βοήθεια αν τα συμπτώματα ξεπερνούν τα συνηθισμένα εποχικά σημεία.
• Καθημερινά αφιερώστε χρόνο σε αγαπημένες ασχολίες – παρακολουθήστε μια ταινία, συμμετέχετε σε εθελοντικές ενέργειες ή ασχοληθείτε με χόμπι.
• Αποφύγετε το αλκοόλ και ψυχοδραστικές ουσίες – μακροπρόθεσμα επιβαρύνουν τη διάθεση.
• Μην πιέζετε τον εαυτό σας σε περιόδους αυξημένων υποχρεώσεων – δώστε προτεραιότητα στις σημαντικές εργασίες και κινηθείτε με μικρότερα βήματα.
• Μεταθέστε σημαντικές αποφάσεις ζωής για περίοδο που θα αισθάνεστε καλύτερα.
• Διατηρείτε έναν άνθρωπο εμπιστοσύνης για να μοιραστείτε τις δυσκολίες ή να ζητήσετε στήριξη.
• Να δείχνετε υπομονή στον εαυτό σας – η βελτίωση έρχεται σταδιακά.

Βασικά στοιχεία για την εποχική κατάθλιψη

Η εποχική κατάθλιψη είναι διαταραχή της διάθεσης που επανεμφανίζεται κάθε χρόνο παράλληλα με τις αλλαγές των εποχών. Συνήθως αρχίζει το φθινόπωρο ή τον χειμώνα, αν και μερικοί εκδηλώνουν συμπτώματα την άνοιξη ή το καλοκαίρι. Εάν διαπιστώνετε ετήσια υποτροπή της διάθεσής σας την ίδια περίοδο, είναι σκόπιμο να το συζητήσετε με τον γιατρό. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει φωτοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, φαρμακευτικά σκευάσματα ή αλλαγές στον τρόπο ζωής.