Γιατί, μετά από πολλή κοινωνικοποίηση, θέλουμε να μείνουμε μόνοι μας;

Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι μετά από παρατεταμένες συζητήσεις, συναντήσεις ή εορταστικές συγκεντρώσεις με φίλους νιώθετε έντονα την ανάγκη για ησυχία και απομόνωση; Εάν ναι, δεν είστε οι μόνοι. Πολλοί άνθρωποι, ακόμη και αυτοί που απολαμβάνουν την κοινωνικότητα, αισθάνονται την ανάγκη να μείνουν μόνοι έπειτα από έντονη κοινωνική δραστηριότητα. Ποια είναι η αιτία για αυτό το φαινόμενο; Η επιστήμη και η ψυχολογία το αποδίδουν στις λειτουργίες του εγκεφάλου, του νευρικού συστήματος αλλά και στα εξελικτικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση

Η επαφή και η επικοινωνία με άλλους ενεργοποιούν πολλαπλές περιοχές στον εγκέφαλο. Όταν μιλάμε, ακούμε και ανταποκρινόμαστε στη γλώσσα του σώματος ή τις εκφράσεις ενός συνομιλητή, ενεργοποιούνται τόσο τα κέντρα ομιλίας όσο και οι ζώνες που ρυθμίζουν τα συναισθήματα και την προσοχή. Η νευροβιολογία έχει καταδείξει πως η κοινωνική επαφή προκαλεί έντονη δραστηριότητα στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα – εκείνο που μας κινητοποιεί, ενισχύει τη συγκέντρωση και αυξάνει την εγρήγορση.

Αυτή η ένταση είναι ωφέλιμη σε σύντομες περιόδους, όμως όταν διαρκεί περισσότερο, μπορεί να προκαλέσει κόπωση. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε άγνωστες καταστάσεις, σε μεγάλες ομάδες ή σε περιπτώσεις που υπάρχει ένταση ή διαφωνίες.

Εσωστρεφείς, εξωστρεφείς και κοινωνική κόπωση

Υπάρχει η στερεοτυπική αντίληψη ότι μόνο οι εσωστρεφείς έχουν ανάγκη την απομόνωση μετά από επαφές με άλλους, ενώ οι εξωστρεφείς επιζητούν διαρκώς συντροφιά. Ωστόσο, οι μελέτες έχουν καταρρίψει αυτόν τον μύθο. Η ανάγκη να απομακρυνθεί κανείς για λίγο από το κοινωνικό περιβάλλον είναι κοινή σε όλους ανεξαρτήτως προσωπικότητας.

Τι είναι η κοινωνική κόπωση

Η κοινωνική κόπωση είναι η ψυχολογική κατάσταση που προκύπτει μετά από μεγάλες ή έντονες περιόδους κοινωνικής επαφής. Χαρακτηρίζεται από μείωση της διάθεσης για περαιτέρω επικοινωνία, χαμηλά επίπεδα ενέργειας και την ανάγκη για ηρεμία ή απομόνωση. Οι έρευνες επισημαίνουν ότι αυτή η αντίδραση του οργανισμού είναι φυσιολογική για να βοηθήσει στη ψυχική αναπλήρωση και προσαρμογή σε νέες προκλήσεις.

Διαφορές μεταξύ εσωστρεφών και εξωστρεφών

• Οι εσωστρεφείς τείνουν να καταπονούνται ταχύτερα από εξωτερικά ερεθίσματα κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση, εξαιτίας της ευαισθησίας του νευρικού τους συστήματος. Η προσωπική τους ώρα είναι απαραίτητη για να ξεκουραστούν και να «γεμίσουν τις μπαταρίες» τους.
• Οι εξωστρεφείς γενικά αντέχουν μεγαλύτερη διάρκεια επαφών, αλλά και αυτοί φτάνουν σε όρια κόπωσης, ιδιαίτερα έπειτα από μεγάλης διάρκειας συζητήσεις με ένταση ή διαφωνίες.

Αυτό σημαίνει ότι, ακόμα και οι εξωστρεφείς έχουν την ίδια φυσιολογική ανάγκη περιστασιακά να απομονωθούν, αν και το βιώνουν σε διαφορετικό χρόνο.

Γιατί εξαντλούμαστε και σε ευχάριστες κοινωνικές περιστάσεις

Ακόμη και στις πιο ενδιαφέρουσες και φιλικές κοινωνικές συνθήκες, ο εγκέφαλος εργάζεται εντατικά: ερμηνεύει πληροφορίες, διαχειρίζεται συναισθήματα και ανταποκρίνεται συμπεριφορικά. Αυτές οι διεργασίες χρειάζονται σημαντική ψυχική ενέργεια. Ύστερα από μερικές ώρες, τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη μειώνονται, οδηγώντας σε αίσθηση κόπωσης και στην ανάγκη απομόνωσης.

Επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως έστω και μικρά διαστήματα σιωπής αρκούν ώστε να εξισορροπηθούν και πάλι οι χημικές ουσίες του εγκεφάλου, να αποκατασταθεί η συγκέντρωση και να υποχωρήσουν τα επίπεδα άγχους.

Κοινωνική πίεση: μύθοι και αλήθειες

Συχνά θεωρείται λανθασμένα ότι η επιθυμία για μοναξιά είναι ένδειξη αντικοινωνικότητας ή έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων. Μία τέτοια άποψη είναι λανθασμένη και επιζήμια. Ο χρόνος που κάποιος επιθυμεί να μείνει μόνος είναι απόρροια τόσο φυσιολογικών όσο και ψυχολογικών μηχανισμών και δεν σχετίζεται με την προσωπικότητα ή τις ικανότητες του ατόμου.

Οι επισημάνσεις των ψυχολόγων

Ειδικοί στον χώρο της ψυχολογίας αναγνωρίζουν ότι σταθερές περίοδοι μοναχικότητας βελτιώνουν την ψυχική αντοχή, ανεβάζουν τη διάθεση, ενισχύουν τη δημιουργικότητα, προάγουν την αυτογνωσία και συμβάλλουν στη διατήρηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.

Τα οφέλη του προσωπικού χρόνου

• Ψυχική αναζωογόνηση: Η ησυχία και η απομόνωση προσφέρουν την ευκαιρία να απαλλαγούμε από τα εξωτερικά ερεθίσματα και να στραφούμε στον εσωτερικό μας κόσμο.
• Αύξηση παραγωγικότητας: Έπειτα από ένα μικρό διάλειμμα μοναχικότητας, συχνά υπάρχει καλύτερη συγκέντρωση και αποτελεσματικότητα στην εκτέλεση των εργασιών.
• Συναισθηματική ισορροπία: Η απομάκρυνση από το κοινωνικό περιβάλλον διευκολύνει την επεξεργασία δυνατών συναισθημάτων, βοηθά στη διαχείριση του άγχους και μειώνει τον κίνδυνο εξουθένωσης.
• Βελτίωση των σχέσεων: Ένα άτομο ξεκούραστο μπορεί να διατηρήσει πιο ζεστές και ουσιαστικές σχέσεις, επιδεικνύοντας μεγαλύτερη υπομονή και ενσυναίσθηση.

Πρακτικές συμβουλές για την αξιοποίηση του ατομικού χρόνου

• Προγραμματίστε συνειδητά μικρά διαλείμματα κατά τη διάρκεια εντατικής κοινωνικής δραστηριότητας. Αρκούν 10-20 λεπτά για μια ήρεμη βόλτα ή ανάγνωση ενός βιβλίου.
• Ακούστε τα σήματα του σώματός σας. Εάν νιώθετε κόπωση ή αδιαφορία μετά την κοινωνικότητα, μην πιέζετε τον εαυτό σας να συμμετέχει σε επιπλέον δραστηριότητες.
• Εντάξτε στον προγραμματισμό σας χρόνο για αποκατάσταση. Όταν προβλέπεται δύσκολη ή έντονη ημέρα με πολλές υποχρεώσεις, φροντίστε να διαθέσετε χρονικές ζώνες αποκλειστικά για εσάς.
• Αποφύγετε κάθε θόρυβο. Ολιγόλεπτα διαστήματα χωρίς μουσική ή τηλεόραση επιταχύνουν την επαναφορά της ψυχικής ενέργειας.
• Ασκηθείτε στη συνειδητή παρατήρηση. Απλές ασκήσεις αναπνοής ή παρακολούθησης των σκέψεων συμβάλλουν στη χαλάρωση και στην ηρεμία του νου.

Πότε η ανάγκη για απομόνωση είναι φυσιολογική και πότε χρήζει προσοχής

Η επιθυμία να μείνει κάποιος μόνος είναι λογική και αναμενόμενη, ειδικά μετά από παρατεταμένη ή συναισθηματικά απαιτητική κοινωνική δραστηριότητα. Πρόκειται για τρόπο οριοθέτησης και αυτοφροντίδας. Αν όμως η απομόνωση γίνεται συνεχής, διαρκεί εβδομάδες ή μήνες, επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητα και προκαλεί ανησυχία, καλό είναι να ζητηθεί η γνώμη ειδικού υγείας, καθώς μπορεί να υπάρχει υπόβαθρο πιο σύνθετων ψυχολογικών ζητημάτων όπως η κατάθλιψη ή οι διαταραχές κοινωνικού άγχους.

Συμπέρασμα: η σημασία του να επιτρέπουμε στον εαυτό μας τον ατομικό χρόνο

Η ανάγκη για απομόνωση έπειτα από έντονη κοινωνικοποίηση θεωρείται εντελώς φυσιολογική και απαραίτητη για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας. Αποτελεί αμυντικό μηχανισμό του εγκεφάλου που προστατεύει από εξουθένωση, προάγει την ισορροπία και εξασφαλίζει ευεξία. Για να λειτουργούμε καλύτερα, να διατηρούμε αποδοτικότητα και θετικές σχέσεις, είναι σημαντικό να ακούμε τα σήματα του οργανισμού μας και να δίνουμε χώρο στην ανάπαυση και την ηρεμία. Μ’ αυτό τον τρόπο ωφελείται τόσο η σωματική όσο και η ψυχολογική υγεία μας.