Γιατί είναι δύσκολο να μιλήσεις μετά από μια έντονη συγκινησιακή εμπειρία;

Σε δύσκολες στιγμές ή κατά τη διάρκεια έντονου συναισθηματικού σοκ, πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι η ομιλία τους μπλοκάρεται και δυσκολεύονται να εκφράσουν καθαρά τις σκέψεις τους, νιώθοντας ότι τα λόγια «κόβονται» στον λαιμό. Πρόκειται για φαινόμενο που αναγνωρίζουν αρκετοί, ωστόσο λίγοι γνωρίζουν τις πραγματικές αιτίες και τον τρόπο που συνδέεται με τη λειτουργία του εγκεφάλου και τις σωματικές αντιδράσεις στο στρες. Το παρόν κείμενο αναλύει τους λόγους που η ομιλία γίνεται δύσκολη μετά από ψυχοπιεστικές καταστάσεις, τα προστατευτικά αντανακλαστικά της ψυχής και τις πρακτικές μεθόδους που βοηθούν στην αποκατάσταση της επικοινωνίας.

Τι σημαίνει έντονη συναισθηματική εμπειρία;

Έντονη συναισθηματική εμπειρία δεν αφορά μόνο δυσάρεστα ή ευχάριστα γεγονότα, αλλά επίσης τραυματικές καταστάσεις, απρόσμενες αλλαγές ή μεταβολές στον τρόπο ζωής που προκαλούν βαθιές συγκινήσεις. Όλα αυτά φέρνουν κινητοποίηση σε ολόκληρο το νευρικό σύστημα του ατόμου: το σώμα απελευθερώνει κορτιζόλη και αδρεναλίνη, ενώ αυξάνεται η σωματική και συναισθηματική ετοιμότητα. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως ο μηχανισμός «μάχης ή φυγής» και αντιπροσωπεύει την αντίδραση του οργανισμού σε απειλητικές συνθήκες.

Όταν όμως το έντονο βίωμα ολοκληρωθεί, ο οργανισμός μπορεί να περάσει σε φάση «συναισθηματικού σοκ», η οποία περιορίζει σημαντικά την ικανότητα συγκέντρωσης, λογικής σκέψης και λεκτικής έκφρασης.

Πώς αντιδρούν σώμα και εγκέφαλος σε υψηλό στρες;

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι υπό συνθήκες έντονου στρες ενεργοποιείται η αμυγδαλή, το τμήμα του εγκεφάλου υπεύθυνο κυρίως για τον έλεγχο συναισθημάτων όπως ο φόβος και η ένταση. Παράλληλα, μειώνεται η λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ορθολογική σκέψη, το λόγο και τη λήψη αποφάσεων.

Όταν το συναίσθημα κυριαρχεί, η λεκτική επικοινωνία και η σύνταξη ολοκληρωμένων προτάσεων μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα δύσκολες. Οι δυσκολίες στη διαχείριση και επεξεργασία πληροφοριών δημιουργούν:

• παύσεις, κολλήματα ή ξαφνικές διακοπές στην ομιλία,
• αδυναμία ανάκλησης κατάλληλων λέξεων, αφήνοντας το αίσθημα ότι «κολλάει» στη γλώσσα,
• τραύλισμα, παράτασης ή και σιωπές κατά τη διάρκεια της συζήτησης.

Γιατί δυσχεραίνεται η ομιλία μετά το σοκ;

Η ιατρική και ψυχολογική έρευνα εντοπίζει διάφορα βασικά αίτια:

• Παροδική αναστολή της λειτουργίας του εγκεφαλικού φλοιού. Σε συνθήκες κρίσης, η αναλυτική λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού υποχωρεί και επικρατούν πρωτόγονοι μηχανισμοί που έχουν στόχο τη διατήρηση της ζωής, με αποτέλεσμα ο προφορικός λόγος να επηρεάζεται άμεσα.
• Εσωτερική υπερφόρτωση από έντονα συναισθήματα. Το μυαλό κατακλύζεται από έντονες συγκινήσεις και αφιερώνει τους πόρους του στη διαχείρισή τους, με αποτέλεσμα η λεκτική έκφραση να περνάει σε δεύτερη μοίρα.
• Αντιδράσεις νευρικότητας και φόβου. Η εσωτερική ταραχή οδηγεί σε δυσκολία σύνταξης προτάσεων, καθώς ο οργανισμός στρέφει την ενέργειά του στον μηχανισμό επιβίωσης.

Πώς εκδηλώνονται τα λεκτικά προβλήματα;

Συχνά συμπτώματα μετά από έντονο βίωμα:

• Παροδική ή παρατεταμένη δυσκολία στην ομαλή ροή του λόγου.
• Εμφάνιση τραυλισμού ή δόνηση στη φωνή.
• Σύγχυση, ανικανότητα να διατυπωθεί σωστή και λογική πρόταση.
• Ξεχνιούνται ακόμη και κοινές λέξεις ή ονόματα.

Αυτές οι εκδηλώσεις παρατηρούνται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες και συνήθως υποχωρούν όταν τα συναισθήματα εξισορροπούνται σταδιακά.

Πότε πρέπει να ανησυχήσουμε;

Εάν τα προβλήματα στην ομιλία διαρκούν για μερικές ημέρες ή και εβδομάδες ή αν παρουσιαστούν νέα συμπτώματα όπως σύγχυση, απρόβλεπτες απώλειες μνήμης, μειωμένη ενέργεια ή εναλλαγές διάθεσης, είναι απαραίτητο να ζητηθεί ιατρική βοήθεια. Αυτά μπορεί να αποτελούν ένδειξη σοβαρής νευρολογικής ή ψυχολογικής διαταραχής, όπως μετατραυματικό στρες ή μικροαγγειακό επεισόδιο.

Τι μπορείτε να κάνετε όταν δυσκολεύεστε να μιλήσετε μετά από ισχυρό βίωμα;

Απλές τεχνικές για να επανέλθετε στην ισορροπία

• Αποδεχτείτε το συναίσθημα. Η αναγνώριση ότι η δυσκολία στην ομιλία είναι μέρος της διαδικασίας βοηθάει να μην πιέζετε επιπλέον τον εαυτό σας.
• Εστιάστε στην αναπνοή. Ασκήσεις διαφραγματικής αναπνοής μειώνουν την ένταση και βοηθούν το σώμα να επιστρέψει σε ήρεμη κατάσταση.
• Εξομολογηθείτε τα συναισθήματά σας σε άτομα εμπιστοσύνης ή κάποιον ειδικό. Σε ένα ασφαλές περιβάλλον οι λέξεις βρίσκονται πιο εύκολα και οι συγκινήσεις εκφράζονται με μεγαλύτερη σαφήνεια.
• Επιλέξτε τη σωματική δραστηριότητα. Ένας περίπατος ή ελαφριά σωματική άσκηση μπορεί να περιορίσει τα επίπεδα των ορμονών του στρες, διακόπτοντας τον φαύλο κύκλο σωματικής και ψυχικής πίεσης.
• Εκφράστε τις σκέψεις σας με γραφή. Η ημερολογιακή καταγραφή ή η συγγραφή ενός γράμματος βοηθούν στην αποφόρτιση, ιδιαίτερα όταν η προφορική ομιλία είναι ακόμα περιορισμένη.

Αντιμετώπιση διαδεδομένων μύθων

Συχνά στην κοινωνία κυκλοφορούν λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με τις δυσκολίες στην ομιλία κατόπιν έντονων εμπειριών:

• Μύθος: Αν μετά το σοκ σταματήσει κάποιος να μιλά, η κατάσταση θα παραμείνει μόνιμη. Πραγματικότητα: Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, το φαινόμενο είναι παροδικό και υποχωρεί όταν εξασθενήσουν τα συναισθηματικά φορτία.
• Μύθος: Η αδυναμία ομιλίας αποτελεί ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα. Πραγματικότητα: Η αντίδραση αυτή είναι φυσιολογική, βιολογικά προγραμματισμένη και έχει ρόλο προστασίας, χωρίς σχέση με προσωπικά γνωρίσματα.
• Μύθος: Δεν χρειάζεται να μιλάμε για το ζήτημα αυτό. Πραγματικότητα: Η ανοικτή συζήτηση ή η έκφραση μέσω του γραπτού λόγου συμβάλλουν ουσιαστικά στην επαναφορά της ψυχικής ισορροπίας.

Πότε είναι απαραίτητο να ζητηθεί βοήθεια;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, το σώμα και το μυαλό καταφέρνουν με τον καιρό να αποκαταστήσουν μόνα τους την ισορροπία και τη δυνατότητα ομαλής επικοινωνίας. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που καθιστούν αναγκαία την παρέμβαση ειδικού:

• Όταν τα προβλήματα στην ομιλία επιμένουν για διάστημα πέραν της μίας εβδομάδας.
• Όταν εμφανίζονται επιπλοκές όπως αποπροσανατολισμός, παραλύσεις, σοβαρή αδυναμία ή κρίσεις.
• Όταν η αδυναμία επικοινωνίας παρεμποδίζει την καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις.
• Όταν υπάρχει πρόσφατος τραυματισμός κεφαλής ή σοβαρό αίσθημα φόβου.

Συμπέρασμα: για ποιο λόγο «κολλάνε» τα λόγια – φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού

Οι δυσκολίες στην ομιλία που εμφανίζονται μετά από έντονη ψυχική δοκιμασία αποτελούν συχνά μέρος των φυσικών αμυντικών μηχανισμών του σώματος και της ψυχής. Πρόκειται για λειτουργία που διευκολύνει τη διαχείριση των εσωτερικών εντάσεων και οδηγεί σταδιακά στην αποκατάσταση. Το σημαντικό είναι να δίνετε χρόνο στον εαυτό σας, να αναγνωρίζετε τα μηνύματα του οργανισμού και να απευθύνεστε σε ειδικούς όταν απαιτείται. Οι όποιες δυσκολίες στην επικοινωνία συνήθως εξαφανίζονται καθώς μειώνεται το άγχος και επιστρέφει η εσωτερική ηρεμία. Εάν, ωστόσο, η κατάσταση δείχνει ανεξέλεγκτη ή διαρκεί υπερβολικά, η προσφυγή σε επαγγελματική υποστήριξη είναι η πιο ορθή επιλογή, ώστε να αποφευχθεί η μονιμοποίηση των δυσκολιών στη λεκτική επικοινωνία.