Γιατί το υπερβολικό φως προκαλεί κόπωση μετά τη δουλειά

Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι μετά από μια απαιτητική εργάσιμη μέρα, ιδιαίτερα σε περιβάλλον γραφείου με έντονο τεχνητό φωτισμό, αισθάνεστε έντονη κόπωση; Πολλοί αποδίδουν το αίσθημα κόπωσης στην εργασία, όμως σπάνια αναλογίζονται τη συμβολή του έντονου φωτισμού στο γραφείο ή το σπίτι στη γενικότερη ευεξία τους. Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες επισημαίνουν ότι ο φωτισμός, ειδικά ως προς την ένταση και το φάσμα του, επηρεάζει σημαντικά τα επίπεδα ενέργειας, τη συγκέντρωση αλλά και τη συνολική σωματική υγεία. Σε αυτό το άρθρο αναλύεται με ποιους τρόπους ο υπερβολικός φωτισμός στο εργασιακό περιβάλλον προκαλεί κόπωση, ποιοι μηχανισμοί ενεργοποιούνται στον οργανισμό και ποιες πρακτικές μπορούν να εφαρμοστούν για να διατηρείται η ενέργειά μας σε υψηλά επίπεδα.

Τι εννοούμε με τον όρο υπερβολικός φωτισμός;

Υπερβολικός φωτισμός χαρακτηρίζεται η κατάσταση κατά την οποία ο φωτισμός σε επαγγελματικούς ή οικιακούς χώρους ξεπερνά τις απαιτήσεις για άνετη όραση και ασφάλεια. Συχνά αυτή η υπερβολή συναντάται σε γραφεία, όπου τα ισχυρά LED, οι λαμπτήρες φθορισμού ή αλογόνου προσφέρουν ομοιόμορφο αλλά συχνά υπερβολικό φως στον χώρο. Μοιάζει λογικό να θεωρούμε ότι όσο περισσότερος φωτισμός υπάρχει, τόσο το καλύτερο, ωστόσο τα μάτια και ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα τόσο στην ποσότητα όσο και στην ποιότητα του φωτός. Η χρήση σύγχρονων συσκευών, όπως οθόνες, κινητά και υπολογιστές, οδηγεί επίσης στη συνεχή έκθεση του οπτικού συστήματος σε έντονα και παρατεταμένα ερεθίσματα φωτός.

Πώς ο φωτισμός επηρεάζει τη βιολογία μας;

Ο φωτισμός αποτελεί κύριο ρυθμιστή του κιρκάδιου ρυθμού μας, δηλαδή του βιολογικού «ρολογιού» που ελέγχει τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης, την παραγωγή ορμονών όπως η μελατονίνη και η κορτιζόλη, την ενέργεια καθώς και τη διάθεσή μας. Το έντονο φως με κυρίως κυανό φάσμα, όπως αυτό που παράγουν οι LED λαμπτήρες και οι οθόνες, αναστέλλει σημαντικά την παραγωγή μελατονίνης. Η μελατονίνη είναι υπεύθυνη για την ποιότητα του ύπνου και την ετοιμότητα του οργανισμού να χαλαρώσει το βράδυ.

Εγρήγορση και στρες

Η έκθεση σε ισχυρό φωτισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα διατηρεί τον φλοιό του εγκεφάλου σε διαρκή κατάσταση διέγερσης, επηρεάζοντας περιοχές που συνδέονται με τη συγκέντρωση και το αίσθημα εγρήγορσης. Αν και κάτι τέτοιο, για λίγη ώρα, μπορεί να θεωρηθεί ωφέλιμο, η συνεχής προσαρμογή στα έντονα οπτικά ερεθίσματα επιβαρύνει τα μάτια και τον εγκέφαλο, απαιτώντας αυξημένη ενεργειακή κατανάλωση. Αυτή η διαρκής διέγερση μπορεί να υπερφορτώσει το νευρικό σύστημα, να προκαλέσει εξάντληση, ευερεθιστότητα, να επηρεάσει αρνητικά τον ύπνο και να ενισχύσει το αίσθημα άγχους.

Οπτική κόπωση

Η επαφή με έντονο φως συχνά συνοδεύεται από ξηρότητα στα μάτια, ερεθισμό ή αίσθημα βάρους, καθώς το βλέμμα εστιάζεται διαρκώς σε λαμπερές επιφάνειες και οθόνες. Με το πέρασμα του χρόνου, τα μάτια καταπονούνται, μπορεί να εμφανιστούν πονοκέφαλοι, περιορίζεται η ικανότητα συγκέντρωσης και προκαλείται γενικότερη πνευματική και σωματική εξάντληση. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι σε περιβάλλοντα με υπεραφθονία φωτός οι εργαζόμενοι αναφέρουν συχνότερα προβλήματα όπως ένταση στα μάτια, μειωμένη προσοχή και πτώση της παραγωγικότητας.

Επιστημονική εξήγηση της κόπωσης από έντονο φωτισμό

Στον εγκέφαλό μας υπάρχουν εξειδικευμένα κύτταρα, γνωστά ως φωτοϋποδοχείς γαγγλιακών κυττάρων, που ανιχνεύουν το φως και στέλνουν σήματα σε περιοχές του εγκεφάλου υπεύθυνες για τον ύπνο, τη διάθεση και τη ρύθμιση ορμονών. Όταν η φωτεινότητα ξεπερνά τα απαραίτητα επίπεδα, αυτά τα κύτταρα υπερδιεγείρονται, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής μελατονίνης και την αύξηση της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες. Το άτομο αισθάνεται πιο ξύπνιο, ωστόσο, η παρατεταμένη έκθεση προκαλεί αίσθημα κόπωσης. Η χρόνια υπερέκθεση στο φως διαταράσσει τον ημερήσιο ρυθμό του οργανισμού, επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου και ενδέχεται να οδηγήσει σε αυξημένη κόπωση την επόμενη ημέρα.

Συμπτώματα που συνδέονται με τα αυξημένα επίπεδα φωτισμού

• Ένταση στα μάτια, ξηρότητα ή ερυθρότητα
• Πονοκέφαλοι, κυρίως προς το απόγευμα ή το βράδυ
• Δυσκολία συγκέντρωσης ή διαταραχές προσοχής
• Γενικό αίσθημα κόπωσης, ψυχική πίεση
• Διαταραχές ύπνου ή δυσκολία στην έναρξη του ύπνου
• Ευερεθιστότητα ή αυξημένη ευαισθησία στο περιβάλλον

Τρόποι περιορισμού της κόπωσης από τον φωτισμό

Αν και δεν είναι πάντοτε εφικτό να αποφευχθεί πλήρως ο τεχνητός φωτισμός στο χώρο εργασίας, εφαρμόζοντας ορισμένες εύκολες πρακτικές μπορούμε να μειώσουμε το αίσθημα κόπωσης που προκαλεί.

1. ρύθμιση του φωτισμού

• Προτιμήστε την εργασία με φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας
• Επιλέξτε επιτραπέζιες λάμπες με ήπιο και ζεστό φως αντί για έντονο γενικό φωτισμό
• Προμηθευτείτε λαμπτήρες ή φίλτρα με περιορισμένη εκπομπή μπλε φωτός

2. ενδιάμεσες παύσεις για τα μάτια

• Κάθε 20 λεπτά, απομακρύνετε το βλέμμα από την οθόνη και κοιτάξτε σε κάποιο απομακρυσμένο σημείο για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα
• Κλείνετε περιοδικά τα μάτια για μερικά δευτερόλεπτα ώστε να ξεκουράζονται

3. βελτιώστε το εργασιακό περιβάλλον

• Αποφύγετε έντονες αντανακλάσεις από λευκές επιφάνειες ή οθόνες
• Μην κάθεστε πολύ κοντά σε φωτιστικά ή ακριβώς κάτω από έντονη λάμπα
• Εάν κρίνεται απαραίτητο, μειώστε τον φωτισμό στους χώρους με ρυθμιζόμενα στόρια ή κουρτίνες

4. χρήση προστατευτικών γυαλιών

• Σκεφτείτε να χρησιμοποιήσετε γυαλιά με φίλτρα που περιορίζουν την επίδραση του μπλε φωτός

Συχνές παρανοήσεις για τη σχέση του φωτισμού με το αίσθημα κόπωσης

• Κοινοποιείται συχνά η άποψη ότι όσο περισσότερο φως υπάρχει, τόσο καλύτερη είναι η υγεία. Ωστόσο, οι μελέτες δείχνουν πως ο υπερβολικά έντονος τεχνητός φωτισμός διαταράσσει τους βιολογικούς ρυθμούς, προκαλεί άγχος και κόπωση.
• Πολλοί θεωρούν ότι ο φωτισμός δεν μπορεί να προκαλέσει κόπωση αν δεν υπάρχουν εμφανή συμπτώματα. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και όταν δεν διαπιστώνεται σημαντική οφθαλμική ενόχληση, η υπερβολική ποσότητα φωτός επηρεάζει σταδιακά τον ύπνο και τη συνολική ευεξία.

Πότε χρειάζεται επίσκεψη σε ειδικό;

Όταν τα συμπτώματα κόπωσης εντείνονται, επιμένουν για μεγάλο διάστημα, νιώθετε μονίμως την ανάγκη για ύπνο παρότι κοιμήθηκατε επαρκώς ή παρουσιάζονται προβλήματα στην όρασή σας, είναι σκόπιμο να απευθυνθείτε σε οφθαλμίατρο ή στον γιατρό σας. Σε κάποιες περιπτώσεις, η κούραση μπορεί να σχετίζεται με άλλα προβλήματα υγείας ή χρόνιο εξαντλητικό σύνδρομο και η συμβουλή ειδικού συμβάλλει στην έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση.

Ανακεφαλαίωση

Η υπερβολική φωτεινότητα στον χώρο εργασίας δεν προκαλεί μόνο παροδική ενόχληση ή κόπωση στα μάτια, αλλά με την πάροδο του χρόνου διαταράσσει τις εσωτερικές βιολογικές διεργασίες, αυξάνει το άγχος και υποβαθμίζει τον ύπνο. Η στοχευμένη ρύθμιση του φωτισμού, τα τακτικά διαλείμματα ξεκούρασης και η καταλληλότητα του εργασιακού περιβάλλοντος μειώνουν σημαντικά τις αρνητικές επιπτώσεις του αυξημένου φωτισμού και βελτιώνουν τη διάθεση και την απόδοση. Η προσοχή στην ποιότητα και ποσότητα φωτός αποτελεί ουσιαστική επένδυση για καλύτερη συνολική υγεία και αποδοτικότητα στην καθημερινή ζωή.