Αγγειακή άνοια: συμπτώματα, τύποι, διάγνωση και θεραπεία

Η αγγειακή άνοια αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή μορφή άνοιας στους ηλικιωμένους. Ο όρος άνοια αναφέρεται σε μια ομάδα διαταραχών που προκαλούν βλάβες σε βασικές εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η σκέψη και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Η αγγειακή άνοια εκδηλώνεται όταν ο εγκέφαλος δεν τροφοδοτείται επαρκώς με αίμα, λόγω στένωσης, απόφραξης ή άλλης βλάβης αγγείων, με αποτέλεσμα τα εγκεφαλικά κύτταρα να υφίστανται βλάβες και οι λειτουργίες τους να φθίνουν σταδιακά.

Πώς διαφέρει η αγγειακή άνοια από άλλους τύπους άνοιας

Πολλοί συσχετίζουν την άνοια με τη νόσο Αλτσχάιμερ, ωστόσο η αγγειακή άνοια συχνά παραμένει σχετικά άγνωστη. Μπορεί να εμφανιστεί μετά από έναν μεγάλο ή πολλαπλούς, μικρότερης έντασης εγκεφαλικούς επεισόδια, ακόμη και εάν αυτά δεν έχουν προκαλέσει άμεση συμπτωματολογία. Αντίθετα με τη νόσο Αλτσχάιμερ, όπου οι βλάβες προκαλούνται από εκφύλιση νευρικών κυττάρων, στην αγγειακή άνοια η κύρια αιτία είναι η μειωμένη παροχή αίματος, οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών σε επιλεγμένες περιοχές του εγκεφάλου. Παρότι είναι δυνατόν να συνυπάρχουν και οι δύο καταστάσεις, κάθε μία εμφανίζει ξεχωριστή αιτιολογία και πορεία.

Διαφορές σε σχέση με την άνοια με σωμάτια Lewy

Ένας ακόμη τύπος άνοιας είναι αυτή που σχετίζεται με τα σωμάτια Lewy. Στην περίπτωση αυτή, ανώμαλες συσσωρεύσεις πρωτεϊνών διαταράσσουν την επικοινωνία μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων. Αυτή η μορφή άνοιας εκδηλώνεται συχνά με αδυναμία συγκέντρωσης, δυσχέρεια στην κίνηση, οπτικές διαταραχές και παραληρηματικές εμπειρίες. Συνήθως διαγιγνώσκεται σε άτομα άνω των 50 ετών. Στην αγγειακή άνοια, συχνότερα εμφανίζεται έκπτωση στη βραχυπρόθεσμη μνήμη, δυσκολίες στην οργάνωση και στον προγραμματισμό καθημερινών ενεργειών, ανεξέλεγκτη έκφραση συναισθημάτων ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ψευδαισθήσεις. Τα κινητικά προβλήματα έχουν την τάση να εκδηλώνονται αργότερα σε σύγκριση με την άνοια με σωμάτια Lewy.

Είδη αγγειακής άνοιας

• Υποφλοιώδης άνοια: Βλάβες δημιουργούνται κάτω από τον εγκεφαλικό φλοιό, συνήθως επηρεάζοντας τα μικρά αγγεία.
• Άνοια μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο: Εμφανίζεται μετά από ένα μεμονωμένο μεγάλο εγκεφαλικό, ειδικά όταν προσβάλλεται η περιοχή που σχετίζεται με τη μνήμη.
• Άνοια πολλαπλών εγκεφαλικών επεισοδίων: Μετά από αρκετά μικρότερα εγκεφαλικά, λόγω βλάβης σε αγγεία μέσου μεγέθους, δημιουργούνται ευρείες εστίες τραυματισμών στον εγκέφαλο.

Παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση αγγειακής άνοιας

Η ανάπτυξη της αγγειακής άνοιας οφείλεται σε διαταραχές της κυκλοφορίας του αίματος στον εγκέφαλο. Η στένωση ή η απόφραξη των αγγείων σημαίνει ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες, οδηγώντας σε προοδευτική φθορά τους. Τα εγκεφαλικά επεισόδια αποτελούν την κυριότερη αιτία, όμως δεν οδηγούν πάντοτε στην εκδήλωση αγγειακής άνοιας. Τα συμπτώματα ενδέχεται να καθυστερήσουν να φανούν και συνήθως επιδεινώνονται σταδιακά καθώς οι βλάβες συσσωρεύονται με τον χρόνο. Οι βασικοί παράγοντες κινδύνου είναι η απώλεια ελέγχου της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερόλης, ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.

Κύριοι παράγοντες κινδύνου

• Υπέρταση (πιο σημαντικός παράγοντας)
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Καρδιοαγγειακές παθήσεις
• Κάπνισμα
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
• Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα
• Ηλικία (συνήθως 60-75 ετών)
• Φύλο (οι άνδρες διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο)

Αναγνώριση της αγγειακής άνοιας

Τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή και τον βαθμό της εγκεφαλικής βλάβης. Στα αρχικά στάδια, οι μεταβολές είναι διακριτικές: προβλήματα με τη μνήμη, δυσκολία στον προσανατολισμό, δυσχέρεια στη διαχείριση χρημάτων ή στην οργάνωση δραστηριοτήτων, προγραμματισμό και παρακολούθηση οδηγιών. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, μπορεί να προκύψουν ακατάσχετο γέλιο ή κλάμα, ψευδαισθήσεις, διαταραχές στη βάδιση και προβλήματα στη συντονισμένη κίνηση, κυρίως στα πρώτα στάδια.

• Διαταραχή στη βραχυπρόθεσμη μνήμη
• Συχνή απώλεια προσανατολισμού σε γνώριμες περιοχές
• Δυσκολία στη συγκέντρωση, στον προγραμματισμό ή στην υλοποίηση ενεργειών
• Προβλήματα στη διαχείριση χρημάτων και στην εκτέλεση καθημερινών υποχρεώσεων
• Ακατάλληλη συναισθηματική έκφραση (γέλιο, κλάμα χωρίς εμφανή λόγο)
• Απώλεια αίσθησης προσανατολισμού
• Πιθανή εμφάνιση ψευδαισθήσεων ή παραληρήματος
• Δυσκολία στην ακολούθηση οδηγιών
• Διαταραχές συντονισμού κινήσεων ή ισορροπίας

Συγχυτική κατάσταση κατά το σούρουπο

Σε αρκετές περιπτώσεις αγγειακής άνοιας παρατηρείται επιδείνωση της σύγχυσης, της ανησυχίας και της αϋπνίας τις βραδινές ώρες, γνωστή ως φαινόμενο σούρουπου. Αυτή η συμπεριφορά εμφανίζεται συχνότερα όταν το άτομο βρίσκεται σε άγνωστο περιβάλλον, υπό χαμηλό φωτισμό, ή εάν είναι κουρασμένο ή νοσεί από κάποια λοίμωξη.

Εξέλιξη και βαρύτητα της νόσου

Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας συχνά εξελίσσονται με διακυμάνσεις – μπορεί να επιδεινωθούν μετά από μεγαλύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο και στη συνέχεια να παρουσιάσουν βραχυπρόθεσμη σταθεροποίηση ή βελτίωση. Η μετάβαση από τα ήπια στα μέτρια ή βαριά στάδια είναι ταχύτερη σε περιπτώσεις μεγάλου εγκεφαλικού. Αρχικά, η νόσος εκδηλώνεται με δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων, στη συγκέντρωση και στην παρακολούθηση οδηγιών. Στη συνέχεια εντείνεται η απώλεια μνήμης, η σύγχυση γίνεται συχνότερη και οι διακυμάνσεις της διάθεσης ή οι ψευδαισθήσεις αυξάνονται.

Διάγνωση της αγγειακής άνοιας

Η αξιολόγηση γίνεται συνήθως από νευρολόγο ή άλλον εξειδικευμένο ιατρό στην αντιμετώπιση παθήσεων του νευρικού συστήματος. Ο ιατρός συλλέγει πληροφορίες για το ιατρικό και οικογενειακό ιστορικό, εξετάζει τις γνωστικές λειτουργίες, και μπορεί να ζητήσει εργαστηριακούς ελέγχους και απεικονιστικές τεχνικές όπως αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Αυτές οι εξετάσεις βοηθούν να αποκλειστούν άλλες αιτίες και να διαπιστωθεί αν η άνοια σχετίζεται με εγκεφαλικές αγγειακές βλάβες, όπως είναι τα εγκεφαλικά επεισόδια.

Απαραίτητοι έλεγχοι και διαγνωστικές δοκιμασίες

• Γνωστικά τεστ: Αξιολογούν τη μνήμη, τη γλώσσα, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, τον προγραμματισμό, τη συγκέντρωση και τον προσανατολισμό.
• Απεικονιστικές εξετάσεις εγκεφάλου (αξονική, μαγνητική τομογραφία): Εντοπίζουν περιοχές με εγκεφαλικό, όγκους, αιμορραγίες ή άλλες βλάβες.
• Αιματολογικές και άλλες εργαστηριακές εξετάσεις: Εξετάζουν τυχόν χρόνια νοσήματα, όπως διαβήτη ή αυξημένη χοληστερόλη, και ελέγχουν άλλες πιθανές αιτίες, όπως ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 ή λοιμώξεις.

Διαχείριση και υποστήριξη της αγγειακής άνοιας

Η εγκεφαλική βλάβη που έχει ήδη προκληθεί δεν μπορεί να αποκατασταθεί, όμως η έγκαιρη διάγνωση δίνει τη δυνατότητα να επιβραδυνθεί η πορεία της νόσου και να διατηρηθεί η ποιότητα ζωής. Βασική προϋπόθεση είναι η σωστή διαχείριση των παραγόντων κινδύνου: ρύθμιση της πίεσης, της χοληστερόλης, του σακχάρου, διακοπή του καπνίσματος, περιορισμός του αλκοόλ, υγιεινή διατροφή και σωματική δραστηριότητα.

Δεν υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία που να σταματά ή να αναστρέφει την αγγειακή άνοια, ωστόσο υπάρχουν τρόποι να γίνει ευκολότερη η καθημερινότητά των ασθενών. Η βοήθεια από τα οικεία πρόσωπα, οι σημειώσεις ή οι υπενθυμίσεις σε εμφανή σημεία, η διαρκής επικοινωνία και η συμμετοχή στις οικογενειακές δραστηριότητες συμβάλλουν σημαντικά.

Οδηγίες για τη διευκόλυνση της καθημερινής ζωής με άνοια

• Φροντίστε να υπάρχει τακτική επικοινωνία και υποστηριχτικό περιβάλλον, ώστε το άτομο να διατηρεί τη σύνδεση με την οικογένεια και την καθημερινότητα.
• Τοποθετήστε τη λίστα με τις καθημερινές δραστηριότητες σε εμφανές μέρος.
• Ενισχύετε την αίσθηση του χρόνου, του τόπου και της ρουτίνας.
• Δώστε έμφαση στη διατροφή, στη σωματική άσκηση, στην επαρκή ξεκούραση και στη σωστή ενυδάτωση.
• Η ενασχόληση με δημιουργικές δραστηριότητες, τα χόμπι, η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων και τα πνευματικά παιχνίδια συμβάλλουν στη διατήρηση των νοητικών λειτουργιών και στην ψυχολογική ενίσχυση.
• Είναι σημαντικό να αναζητείται υποστήριξη από ειδικούς και ομάδες βοήθειας όταν χρειάζεται.

Πρόγνωση και προσδόκιμο επιβίωσης

Η εξέλιξη της αγγειακής άνοιας συχνά γίνεται ταχύτερη με κάθε νέο εγκεφαλικό επεισόδιο. Μετά τη διάγνωση, το προσδόκιμο ζωής διαμορφώνεται κατά μέσο όρο στα πέντε έτη, διάστημα συντομότερο από ό,τι στη νόσο Αλτσχάιμερ. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι τα άτομα με αγγειακή άνοια διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για εγκεφαλικό ή καρδιακό επεισόδιο, που είναι συχνότερα η αιτία του θανάτου, και όχι μόνο τα συμπτώματα της άνοιας.

Η συνεχής παρακολούθηση των παραγόντων κινδύνου, η πρώιμη διάγνωση και η στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της αυτονομίας και της καλής ποιότητας ζωής. Είναι απαραίτητο να συζητηθεί εγκαίρως ένα ολοκληρωμένο πλάνο φροντίδας με τον γιατρό και να γνωρίζετε πού να απευθυνθείτε σε περίπτωση ταχείας επιδείνωσης ή νέων συμπτωμάτων.

Συμπεράσματα

Η αγγειακή άνοια συχνά εμφανίζεται έπειτα από πολλαπλά μικρά ή ένα μεγάλο εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι η έκπτωση στη μνήμη, οι δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων, οι ψευδαισθήσεις, οι εναλλαγές διάθεσης και η μειωμένη ικανότητα εκμάθησης νέων πληροφοριών. Αν και η πρόληψή της δεν είναι πάντα εφικτή, η σωστή διαχείριση του τρόπου ζωής και της υγείας μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά την εξέλιξη της ασθένειας και να συμβάλλει στη διατήρηση της ποιότητας ζωής.