Διαταραχές στην ανάπτυξη των παιδιών

Η διαταραχή της ανάπτυξης αναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία ένα παιδί παρουσιάζει πιο αργή εξέλιξη σε συγκεκριμένους τομείς της σωματικής, πνευματικής ή συναισθηματικής ωρίμανσης, σε σύγκριση με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας. Η έγκαιρη αναγνώριση των δυσκολιών και η έναρξη πρώιμης παρέμβασης συχνά οδηγούν σε σημαντική βελτίωση, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις το παιδί μπορεί να καλύψει πλήρως τη διαφορά με τους συνομηλίκους του.

Τι θεωρείται διαταραχή της ανάπτυξης

Η απόκτηση νέων δεξιοτήτων και η ωρίμανση πραγματοποιούνται με διαφορετικό ρυθμό για κάθε παιδί – κάποια μαθαίνουν να μιλούν ή να περπατούν νωρίτερα, άλλα πιο αργά. Όταν όμως παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση σε περισσότερες από μία περιοχές της ανάπτυξης επί παρατεταμένο διάστημα, αυτό ορίζεται ως γενικευμένη καθυστέρηση της ανάπτυξης. Ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως για βρέφη και παιδιά μέχρι την ηλικία των 5 ετών, όταν η καθυστέρηση επιμένει για τουλάχιστον έξι μήνες.

Η διαταραχή της ανάπτυξης διαφέρει από χρόνιες παθήσεις, όπως η εγκεφαλική παράλυση, η κώφωση ή διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, που συχνά διαρκούν εφ’ όρου ζωής. Οι περισσότερες περιπτώσεις καθυστέρησης της ανάπτυξης, με κατάλληλη παρέμβαση, μπορούν να μειωθούν ή να εξαλειφθούν.

Είδη διαταραχών της ανάπτυξης

• Δυσκολίες στο λόγο και στην ομιλία
• Προβλήματα όρασης
• Δυσκολίες στις αδρές ή λεπτές κινήσεις
• Δυσκολίες στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη
• Γνωστικά και νοητικά εμπόδια

Αιτίες

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση ανάπτυξιακών καθυστερήσεων στα παιδιά. Οι συχνότερες αιτίες περιλαμβάνουν:

• Πρόωρη γέννηση
• Κληρονομικά νοσήματα (π.χ. σύνδρομο Down, μυϊκή δυστροφία)
• Μειωμένη ακοή ή όραση
• Έλλειψη θρεπτικών συστατικών
• Επιβλαβείς παράγοντες κατά την κύηση (αλκοόλ, ναρκωτικά)
• Έλλειψη φροντίδας ή συναισθηματικής σύνδεσης με γονείς
• Ανεπαρκής οξυγόνωση κατά τον τοκετό

Δυσκολίες στην ανάπτυξη λόγου και ομιλίας

Πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανίσουν προσωρινή καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου τους, η οποία συχνά ξεπερνιέται χωρίς ιδιαίτερες παρεμβάσεις. Οι σχετικές δυσκολίες αποτελούν το συχνότερο πεδίο ανάπτυξης που καθυστερεί. Αυτά τα εμπόδια ενδέχεται να αφορούν τη σωστή προφορά λέξεων, τη διατύπωση σκέψεων ή τη δυσκολία στην κατανόηση μη λεκτικών σημάτων.

Πιθανές αιτίες

• Έκθεση σε περιβάλλον με δύο ή περισσότερες γλώσσες, που μπορεί να προκαλέσει παροδική καθυστέρηση
• Δυσκολίες μάθησης
• Συναισθηματική ή σωματική παραμέληση
• Διαταραχές στους μύες που ελέγχουν την ομιλία
• Απώλεια ακοής λόγω νόσου ή άλλων αιτίων
• Διαταραχές φάσματος αυτισμού
• Αδιευκρίνιστη αιτιολογία

Τρόποι υποστήριξης και θεραπεία

Η ενθάρρυνση της επικοινωνίας – μέσω ομιλίας, τραγουδιών, κοινής ανάγνωσης ή επανάληψης λέξεων – είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη του λόγου. Η καθημερινή υποστήριξη, η ενίσχυση της γλωσσικής δεξιότητας και η άμεση επίσκεψη σε λογοθεραπευτή συμβάλλουν συχνά στη βελτίωση ή ακόμα και στην αποκατάσταση των δυσκολιών λόγου.

Πότε να ανησυχήσετε

• Βρέφος 3–4 μηνών που δεν αντιδρά σε ήχους ή δεν παράγει φωνούλες
• Βρέφος 7 μηνών που δεν ανταποκρίνεται σε ήχους ή δε δοκιμάζει να μιμηθεί φθόγγους
• Παιδί 1 έτους που δεν λέει απλές λέξεις ή δεν καταλαβαίνει λέξεις όπως «όχι»
• Παιδί 2 ετών που δεν χρησιμοποιεί τουλάχιστον 15 λέξεις ή δεν σχηματίζει φράσεις χωρίς επανάληψη
• Μη χρήση κινήσεων, όπως το νεύμα ή η ένδειξη με το χέρι

Διαταραχές στην ανάπτυξη της όρασης

Η όραση των βρεφών αρχικά είναι θολή, αλλά μέσα στους πρώτους μήνες τα παιδιά μαθαίνουν να εστιάζουν και να παρακολουθούν κινούμενα αντικείμενα. Εάν αυτή η διαδικασία καθυστερεί, μπορεί να υποδηλώνει διαταραχή στην ανάπτυξη της όρασης.

Αιτίες

• Μυωπία ή υπερμετρωπία (συνηθισμένες στην παιδική ηλικία)
• Αμβλυωπία – μειωμένη όραση σε ένα μάτι, που μπορεί να στραβίζει
• Συγγενής καταρράκτης ή κληρονομικά προβλήματα των ματιών
• Νόσοι αμφιβληστροειδούς λόγω πρόωρης γέννησης
• Συνεχής παρέκκλιση ματιών προς τα πλάγια, επάνω ή κάτω

Μέθοδοι υποστήριξης

• Χρήση γυαλιών ή φακών επαφής
• Ειδικά οπτικά βοηθήματα αν απαιτείται
• Χειρουργική επέμβαση σε επιλεγμένες περιπτώσεις
• Κάλυμμα στο μάτι για εκπαίδευση της αδύναμης όρασης

Πότε είναι απαραίτητη η αξιολόγηση

• Βρέφος 3 μηνών που δεν παρακολουθεί με τα μάτια του κινούμενα αντικείμενα ή δεν αναγνωρίζει τι κρατάει στα χέρια του
• Βρέφος 6 μηνών με μόνιμη στραβισμό σε ένα ή και στα δύο μάτια, συχνά δακρύζει ή αδυνατεί να εστιάσει κοντά ή μακριά

Διαταραχές κινητικής ανάπτυξης

Οι δυσκολίες στην αδρή (μεγάλες κινήσεις) ή λεπτή (κινήσεις δακτύλων, κράτημα αντικειμένων) κινητικότητα δεν είναι σπάνιες σε βρέφη και μικρά παιδιά. Οι αδρές ικανότητες περιλαμβάνουν το μπουσούλημα και το περπάτημα, ενώ οι λεπτές αφορούν, για παράδειγμα, τη χρήση κουταλιού.

Παράγοντες εμφάνισης

• Πρόωρη γέννηση
• Αταξία (διαταραχή του συντονισμού των κινήσεων)
• Εγκεφαλική βλάβη ή παράλυση
• Μυϊκές παθήσεις
• Γνωστικές δυσκολίες
• Διαταραχές όρασης
• Συγγενείς παθήσεις της σπονδυλικής στήλης (όπως η δυσραφία του νωτιαίου μυελού)

Τρόποι αντιμετώπισης

• Φυσικοθεραπεία για βελτίωση της αδρής κινητικότητας
• Εργοθεραπεία για προβλήματα στη λεπτή κινητικότητα ή στις αισθητηριακές δεξιότητες
• Ενθάρρυνση της σωματικής δραστηριότητας και κινητικών παιχνιδιών στο σπίτι

Σημάδια που χρειάζονται προσοχή

• Βρέφος 3–4 μηνών που δεν πιάνει αντικείμενα ή δεν σηκώνει το κεφάλι στην ύπτια θέση
• Βρέφος 7 μηνών με πολύ άκαμπτους ή αντίθετα αδύναμους μυς
• Παιδί 1 έτους που δεν μπορεί να καθίσει μόνο του, δεν μπουσουλάει ή δε στηρίζεται
• Παιδί 2 ετών που δεν περπατά, δεν ακολουθεί σωστό μοτίβο βάδισης, δεν κρατιέται από έπιπλα ή δεν πιάνει παιχνίδια από το πάτωμα

Διαταραχές κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης

Εάν ένα παιδί δυσκολεύεται να επικοινωνήσει ή δεν εκδηλώνει συνηθισμένα συναισθήματα, αυτό μπορεί να οφείλεται σε εμπόδια στην κοινωνική ή συναισθηματική του ωρίμανση. Αυτές οι δυσκολίες συνήθως γίνονται φανερές πριν τη σχολική ηλικία.

Πιθανοί παράγοντες

• Πρώιμη παραμέληση (έλλειψη φροντίδας από γονείς ή δομές φιλοξενίας)
• Ακατάλληλος ή αποτυχημένος συναισθηματικός δεσμός
• Γνωστικές δυσκολίες
• Μη προσδιορισμένη αιτία

Διαταραχές του αυτιστικού φάσματος εκδηλώνονται, επίσης, συχνά με δυσκολία στη δημιουργία σχέσεων, στην ομιλία και στη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες ή παιχνίδια.

Μέθοδοι υποστήριξης

• Στοχευμένη θεραπεία για κοινωνικές δεξιότητες και διαχείριση συμπεριφοράς
• Φαρμακευτική αντιμετώπιση για ορισμένα συμπτώματα
• Έμφαση στη δημιουργία στενών σχέσεων με τους γονείς και δραστηριότητες μέσω παιχνιδιού

Τι να προσέξετε

• Βρέφος 3–4 μηνών που δεν χαμογελά ή δεν ανταποκρίνεται στους ανθρώπους
• Βρέφος 7 μηνών που αποφεύγει την αγκαλιά ή δεν χαίρεται στην παρουσία οικογενειακών προσώπων
• Παιδί 1 έτους που δεν μοιράζεται ήχους, μη λεκτικά σήματα ή δεν δείχνει ενδιαφέρον για το παιχνίδι

Γνωστικές ή νοητικές δυσκολίες ανάπτυξης

Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται τα εμπόδια που σχετίζονται με τη σκέψη, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και την κατανόηση του περιβάλλοντος.

Πιθανές αιτίες

• Κληρονομικά νοσήματα ή χρωμοσωμικές ανωμαλίες
• Σοβαρές παθήσεις ή τραυματισμοί σε μικρή ηλικία
• Έκθεση σε επιβλαβή περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως τοξίνες και μόλυβδος
• Συνθήκες παραμέλησης ή απομόνωσης
• Δυσκολίες μάθησης
• Διαταραχές φάσματος αυτισμού
• Άγνωστη αιτία

Υποστηρικτικές παρεμβάσεις

Η έγκαιρη και ενισχυτική εκπαίδευση συντελεί στη γνωστική εξέλιξη του παιδιού. Οι ειδικοί χρησιμοποιούν παιγνιώδεις δραστηριότητες και ασκήσεις και δίνουν οδηγίες για την ενίσχυση των γνωστικών δεξιοτήτων στο σπίτι.

Πότε απαιτείται η συνδρομή ειδικού

• Παιδί έως 1 έτους που δεν ενδιαφέρεται για κρυμμένα αντικείμενα, δεν χρησιμοποιεί χειρονομίες ή δε δείχνει με το δάχτυλο
• Παιδί 2 ετών που δεν κατανοεί τη χρήση αντικειμένων, δεν μιμείται ενέργειες ή δεν μπορεί να παίζει με περισσότερα από ένα παιχνίδια ταυτόχρονα

Τρόποι στήριξης παιδιών με δυσκολίες ανάπτυξης

Η ωρίμανση κάθε παιδιού ακολουθεί ξεχωριστή πορεία, και πολλές περιπτώσεις προσωρινής καθυστέρησης ξεπερνιούνται χωρίς επιπλοκές. Το πιο ουσιαστικό είναι η άμεση αναγνώριση και αντιμετώπιση των δυσκολιών ανάπτυξης. Ακόμη και στις σοβαρότερες περιπτώσεις, η πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση αυξάνει σημαντικά τις δυνατότητες προόδου.

Είναι αναγκαία η πολυδιάστατη στήριξη των παιδιών, με δραστηριότητες που μπορεί να περιλαμβάνουν συνεδρίες λογοθεραπείας, φυσικοθεραπείας, ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και διατροφικές συμβουλές. Για παιδιά προσχολικής ηλικίας που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου, η στήριξη μπορεί να προσφερθεί ακόμα και χωρίς οριστική διάγνωση – η ανταπόκριση πρέπει να είναι άμεση. Αντίστοιχα, τα σχολεία μπορούν να παρέχουν εξατομικευμένες μεθόδους διδασκαλίας στους μαθητές που το χρειάζονται, με εξειδικευμένη εκπαιδευτική υποστήριξη.