Εμβόλια και εμβολιασμοί: Οφέλη, κίνδυνοι και αποτελεσματικότητα

Τα εμβόλια αποτελούν αξιόπιστο και ασφαλή τρόπο προστασίας από διάφορες σοβαρές ασθένειες. Μέσω της εισαγωγής στον οργανισμό αδρανοποιημένων ή νεκρών ιών, βακτηρίων ή των πρωτεϊνών τους, προσομοιώνεται μία φυσική μόλυνση. Με αυτό τον τρόπο, το ανοσοποιητικό σύστημα μαθαίνει να αναγνωρίζει τον παθογόνο παράγοντα κι ενισχύει την άμυνά του, ώστε σε περίπτωση μελλοντικής έκθεσης να μπορεί να τον αντιμετωπίσει αποτελεσματικά.

Πώς λειτουργούν τα εμβόλια

Όταν χορηγείται ένα εμβόλιο, το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται, παράγοντας εξειδικευμένα αντισώματα και κινητοποιώντας άλλους μηχανισμούς άμυνας. Έτσι, αν το άτομο βρεθεί αργότερα αντιμέτωπο με το ίδιο παθογόνο, είναι ήδη σε θέση να το αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά. Συχνά, χάρη σε αυτή την προετοιμασία, η ασθένεια είτε δεν εκδηλώνεται καθόλου είτε εμφανίζεται σε πολύ ηπιότερη μορφή σε σχέση με άτομα που δεν έχουν εμβολιαστεί.

Γιατί είναι σημαντικός ο εμβολιασμός

Τα εμβόλια θεωρούνται από τα πιο αποδοτικά μέσα διατήρησης της δημόσιας υγείας και προστατεύουν τόσο το ίδιο το άτομο όσο και τον ευρύτερο πληθυσμό. Η πρόληψη είναι πάντοτε απλούστερη και οικονομικότερη από τη θεραπεία μίας ασθένειας.

Χάρη στην ευρεία εφαρμογή εμβολιαστικών προγραμμάτων, ασθένειες όπως η πολιομυελίτιδα ή η ευλογιά έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Άλλες λοιμώξεις, όπως η ιλαρά, ο κοκκύτης και η παρωτίτιδα, πλέον εμφανίζονται σπάνια και παραμένουν υπό έλεγχο.

Επαναληπτικοί εμβολιασμοί και ενημέρωση

Ορισμένα εμβόλια παρέχουν επαρκή προστασία με μία μόνο δόση, ενώ άλλα χρειάζονται τακτικές επαναλήψεις (ενισχυτικές δόσεις), ώστε η ανοσία να παραμείνει αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη.

Για ποιες ασθένειες εμβολιάζονται τα παιδιά

Η προστασία της υγείας των παιδιών είναι προτεραιότητα, γι’ αυτό και συστήνεται σε όλα τα παιδιά να λαμβάνουν τα βασικά εμβόλια σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών. Αυτή η τακτική διαφυλάσσει όχι μόνο τα ίδια τα παιδιά αλλά και αποτρέπει την εξάπλωση των ασθενειών σε σχολεία και παιδικούς σταθμούς.

Συνήθως, τα εμβόλια που χορηγούνται στα παιδιά προστατεύουν από τις εξής ασθένειες:

• Ηπατίτιδα Β
• Λοίμωξη από ροταϊό
• Διφθερίτιδα, τέτανος, κοκκύτης
• Λοίμωξη από Haemophilus influenzae τύπου Β
• Πνευμονιόκοκκος
• Πολιομυελίτιδα
• Γρίπη
• Ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά
• Ανεμοβλογιά
• Ηπατίτιδα Α
• Μηνιγγιτιδοκοκκική λοίμωξη (για ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου)
• COVID-19

Παλαιότερα, πολλές από αυτές τις ασθένειες ήταν ιδιαιτέρως συχνές και προκαλούσαν σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και θανάτους. Σήμερα, η συχνότητά τους έχει μειωθεί σημαντικά χάρη στους εμβολιασμούς.

Αν ένα παιδί χάσει κάποια δόση εμβολιασμού, τις περισσότερες φορές είναι δυνατό να καλυφθεί το κενό αργότερα, κατόπιν συνεννόησης με τον παιδίατρο. Το πιο σημαντικό είναι ο τακτικός έλεγχος και η πλήρης καταγραφή εμβολιασμών, ακολουθώντας τις ισχύουσες οδηγίες.

Πόσο αποτελεσματικά είναι τα εμβόλια

Τα σύγχρονα εμβόλια παρουσιάζουν πολύ υψηλά ποσοστά επιτυχίας, προσφέροντας προστασία 90 έως 100 τοις εκατό από συγκεκριμένες ασθένειες. Παρόλο που σπάνια ενδέχεται το ανοσοποιητικό να μην ανταποκριθεί πλήρως σε κάποια δόση, η πλειονότητα των εμβολιασμένων αποκτά ισχυρή ανοσία.

Ακόμα και αν το επίπεδο ανοσίας δεν φτάσει το μέγιστο, συνήθως η νόσος εκδηλώνεται με ηπιότερα συμπτώματα και χωρίς σοβαρές επιπλοκές. Με αυτό τον τρόπο, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνεται απόλυτη συλλογική ανοσία, τα εμβολιασμένα άτομα προστατεύονται ως κοινότητα από την εκδήλωση επιδημιών.

Διαδεδομένοι μύθοι σχετικά με τα εμβόλια

Παρά το γεγονός ότι τα εμβόλια έχουν σώσει αναρίθμητες ζωές, εξακολουθούν να κυκλοφορούν πολλοί μύθοι σε σχέση με αυτά. Αξίζει να αναφέρουμε μερικούς από τους πλέον συχνούς:

Οι ασθένειες είναι πλέον σπάνιες – χρειάζεται ακόμη εμβολιασμός;

Αρκετοί γονείς νομίζουν, εσφαλμένα, πως δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για εμβολιασμό ενάντια σε νοσήματα που σπανίζουν, όπως η ιλαρά ή η διφθερίτιδα. Η πραγματικότητα είναι ότι μόνο χάρη στη διαχρονική πρόληψη με εμβολιασμούς κατέληξαν αυτές οι λοιμώξεις να είναι τόσο σπάνιες. Αν τα ποσοστά κάλυψης μειωθούν, οι σχετικές ασθένειες μπορούν να επανέλθουν και να μεταδοθούν στην κοινότητα.

Τα συντηρητικά στα εμβόλια είναι επικίνδυνα;

Ένα συχνό σημείο ανησυχίας αφορά τη χημική ένωση θειομερσάλη, η οποία στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε ως συντηρητικό σε κάποια εμβόλια. Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, οι ποσότητες αυτές δεν προκαλούν επικίνδυνες παρενέργειες, πέρα από μικρές και προσωρινές αντιδράσεις, όπως τοπικός ερεθισμός ή πρήξιμο.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια, τα εμβόλια για βρέφη και μικρά παιδιά ουσιαστικά δεν περιέχουν θειομερσάλη, με εξαίρεση ορισμένα εμβόλια κατά της γρίπης (υπάρχουν όμως και εκδοχές χωρίς συντηρητικά).

Υπάρχει σύνδεση εμβολίων και αυτισμού;

Έχει διαδοθεί η εσφαλμένη αντίληψη ότι τα εμβόλια σχετίζονται με την εμφάνιση του αυτισμού. Αυτή η λανθασμένη εκτίμηση προέκυψε επειδή τα πρώτα σημάδια του αυτισμού συνήθως εκδηλώνονται την ίδια περίοδο που τα παιδιά λαμβάνουν το εμβόλιο κατά της ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς. Ωστόσο, οι μελέτες έχουν καταδείξει ότι αυτό το τριδύναμο εμβόλιο, καθώς και άλλα παιδιατρικά εμβόλια (όπως της ανεμοβλογιάς και της πολιομυελίτιδας), ποτέ δεν περιείχαν θειομερσάλη και δεν συνδέονται με τον αυτισμό.

Εκτεταμένες επιστημονικές έρευνες έχουν απορρίψει κατηγορηματικά τη σχέση ανάμεσα στα εμβόλια και την εκδήλωση αυτισμού. Η σύγχρονη επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι λοιμώξεις όπως η ιλαρά ή η παρωτίτιδα είναι απείρως πιο επικίνδυνες για τα παιδιά, οδηγώντας ενίοτε σε σοβαρές επιπλοκές ή θάνατο.

Εμβόλια και βιολογικοί κίνδυνοι

Συχνά, τίθεται το ερώτημα αν απαιτείται εμβολιασμός για ιδιαίτερα σοβαρές ασθένειες (όπως η ευλογιά ή ο άνθρακας), οι οποίες ενδέχεται θεωρητικά να χρησιμοποιηθούν ως μέσο βιολογικού πολέμου. Στην παρούσα φάση, οι υγειονομικές αρχές δεν συνιστούν εμβολιασμό του γενικού πληθυσμού για τέτοιες ασθένειες· εμβολιάζονται μόνο άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου (όπως προσωπικό εργαστηρίων ή στρατιωτικοί).