Γιατί οι συναισθηματικές τραυματικές εμπειρίες επηρεάζουν τον μυϊκό τόνο του προσώπου;

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί, μετά από έντονα συναισθηματικά γεγονότα ή μακροχρόνιο στρες, το πρόσωπο μπορεί να φαίνεται «παγωμένο» ή να αλλάζει η έκφρασή του; Αυτό το φαινόμενο οφείλεται στην επίδραση του ψυχικού τραύματος στο νευρικό σύστημα και στον μυϊκό τόνο του προσώπου. Ας εξετάσουμε πώς το συναισθηματικό στρες και το τραύμα επηρεάζουν το σώμα, γιατί εκδηλώνονται σωματικά αυτές οι αλλαγές και τι μπορεί να σημαίνει η μόνιμη αλλοίωση των χαρακτηριστικών του προσώπου.

Πώς τα συναισθήματα επηρεάζουν τους μύες του προσώπου

Νευρομυϊκή διασύνδεση συναισθημάτων και μυών

Όταν βιώνουμε έντονα συναισθήματα όπως χαρά ή λύπη, το σώμα αντιδρά με φυσιολογικούς μηχανισμούς. Οι μύες του προσώπου είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητοι σε αυτές τις μεταβολές, καθώς ρυθμίζουν τις εκφράσεις και την εξωτερίκευση των συναισθημάτων. Αυτός ο δεσμός διαμορφώνεται μέσω του προσωπικού νεύρου, το οποίο συνδέει τα εγκεφαλικά κέντρα των συναισθημάτων με τους μύες του προσώπου.

Συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό σύστημα

Το ψυχικό τραύμα ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, που προκαλεί την αντίδραση μάχης ή φυγής. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύσφιξη των μυών του προσώπου, ελαττωμένη αιμάτωση ή σε μικροσκοπικούς σπασμούς. Σε περιπτώσεις παρατεταμένου στρες ή αίσθησης αδυναμίας, κυριαρχεί το παρασυμπαθητικό σύστημα, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή χαλάρωση ή υπόταση των μυών – γι’ αυτό το πρόσωπο ενδέχεται να φαίνεται «ανενεργό», χωρίς ζωντάνια.

Ψυχικά τραύματα: τι συμβαίνει στο σώμα

Άμεση επίδραση του στρες στους μύες

Το ψυχολογικό τραύμα, είτε προκύπτει από μακροχρόνια πίεση είτε από ξαφνικό βίαιο γεγονός, οδηγεί στην απελευθέρωση των ορμονών του στρες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Οι ουσίες αυτές επηρεάζουν ολόκληρο το σώμα, όμως ιδιαίτερη επίπτωση έχουν στους μύες του προσώπου. Για παράδειγμα, η παρατεταμένη ένταση μπορεί να προκαλέσει συνεχή σύσφιξη σε περιοχές όπως το μέτωπο, η γνάθος ή τα κάτω χείλη.

Μυϊκή μνήμη και καθημερινές συνήθειες

Με το πέρασμα του χρόνου, η ένταση στους μύες μπορεί να γίνει μόνιμη, ακόμα και αν τα έντονα συναισθήματα υποχωρήσουν. Οι μύες διαθέτουν «μνήμη» και συγκρατούν κινήσεις ή τάσεις που επαναλαμβάνονται συχνά. Αυτό εξηγεί γιατί κάποιοι άνθρωποι αποκτούν μια μόνιμη θλιμμένη ή αυστηρή έκφραση μετά από μια δύσκολη εμπειρία.

Πιθανές μεταβολές στην εμφάνιση του προσώπου μετά από τραύμα

• Αυξημένη τάση στους μύες: συνήθως παρατηρείται στο πηγούνι, στη γνάθο, στον αυχένα και στα πλαϊνά του λαιμού.
• Ασυμμετρία στο πρόσωπο: όταν η μυϊκή ένταση δεν κατανέμεται ομοιόμορφα, μία πλευρά του προσώπου διαφέρει εμφανώς από την άλλη.
• Αδράνεια των εκφράσεων: το πρόσωπο μοιάζει ακινητοποιημένο, οι εκφράσεις είναι περιορισμένες ή εκλείπουν.
• Πτώση των χειλιών και των γωνιών των ματιών: χαρακτηριστικό της κατάθλιψης ή της έντονης συναισθηματικής φόρτισης.

Μέθοδοι εντοπισμού αυτών των μεταβολών

Κάποιες αλλαγές στο πρόσωπο είναι ευδιάκριτες ή εμφανίζονται ως δυσφορία, αλλά ορισμένες διαπιστώνονται μόνο με ειδικές λειτουργικές ή νευρολογικές εξετάσεις. Για παράδειγμα, η ηλεκτρομυογραφία των μυών του προσώπου ανιχνεύει ακόμη και ελάχιστες αποκλίσεις στον μυϊκό τόνο.

Επιστημονική ερμηνεία του φαινομένου

Εκφράσεις του προσώπου και εξελικτική προέλευση

Οι μεταβολές στις εκφράσεις του προσώπου δεν είναι τυχαίες, αλλά έχουν εξελικτική βάση. Από παλιά, οι πρόγονοί μας χρησιμοποιούσαν το πρόσωπο για να μεταδώσουν σήματα κινδύνου ή απειλής στο περιβάλλον. Η εκούσια καταστολή των εκφράσεων λειτουργεί προστατευτικά ή ως μέσο απόκρυψης σε περίπτωση κινδύνου.

Η ψυχοσωματική προσέγγιση

Ιδιαίτερα το τραύμα εκδηλώνεται στο σώμα μέσα από σωματικές αισθήσεις. Σύμφωνα με τις Αρχές της ψυχοσωματικής ιατρικής, η ψυχολογική ένταση «αποθηκεύεται» στους μύες, ειδικά σε εκείνους που σχετίζονται με προστατευτικές αντιδράσεις όπως η σύσφιξη της γνάθου, τα συνοφρυωμένα φρύδια ή το σφίξιμο των χειλιών.

Μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει αυτές τις επιπτώσεις;

Στρατηγικές διαχείρισης

• Διαχείριση του στρες: τεχνικές όπως ο διαλογισμός και ασκήσεις ενσυνειδητότητας βοηθούν στη μείωση της έντασης και στην αποκατάσταση ισορροπίας των μυών.
• Χαλάρωση των μυών του προσώπου: ειδικές ασκήσεις και μασάζ ενισχύουν την αιμάτωση και μειώνουν την ένταση.
• Ψυχολογική υποστήριξη: συνεδρίες με ειδικό βοηθούν στην επίλυση των εσωτερικών εμποδίων που διατηρούν τον μυϊκό σπασμό.
• Σωματική δραστηριότητα: η άσκηση εκκινεί την παραγωγή ενδορφινών, προάγοντας τη γενικότερη ανάρρωση του σώματος από το στρες.

Διευκρίνιση μύθων σχετικών με το τραύμα και την έκφραση

• Μύθος: Οι αλλαγές στην έκφραση του προσώπου μετά από τραύμα είναι μόνιμες. Πραγματικότητα: Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν επανέρχεται η συναισθηματική ισορροπία, η εκφραστικότητα επανακάμπτει, ιδιαίτερα με τη χρήση τεχνικών χαλάρωσης.
• Μύθος: Αυτές οι μεταβολές εμφανίζονται μόνο στους ηλικιωμένους. Πραγματικότητα: Μεταβολές στον μυϊκό τόνο του προσώπου μετά από ψυχικό τραύμα μπορεί να εκδηλωθούν σε κάθε ηλικία, ακόμη και σε παιδιά ή εφήβους.

Πότε πρέπει να απευθυνθεί κανείς σε ειδικό;

Εάν μετά από ένα έντονο ψυχικό γεγονός παρατηρήσετε επίμονο μυϊκό σφίξιμο ή πόνο στο πρόσωπο, διαφορές στα χαρακτηριστικά ή συνεχή αίσθηση πίεσης, συνίσταται να συμβουλευτείτε νευρολόγο, εξειδικευμένο στη φυσική αποκατάσταση ή ψυχολόγο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αιτία των συμπτωμάτων μπορεί να είναι και οργανικής φύσεως, όπως για παράδειγμα μια βλάβη του νεύρου, οπότε απαιτείται διάγνωση.

Τι άλλο θα πρέπει να γνωρίζετε;

Οι μύες του προσώπου ως «χάρτης» των συναισθημάτων

Το πρόσωπο εκφράζει τόσο τα βιώματα όσο και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας. Ο τακτικός μετασχηματισμός του μυϊκού τόνου αποτελεί φυσιολογική αντανάκλαση των συναισθημάτων. Εφόσον το τραύμα παραμείνει άλυτο, το πρόσωπο ίσως παγώσει διαρκώς, όμως αν εντοπιστεί έγκαιρα αυτή η ένδειξη, υπάρχουν τρόποι να επαναφέρουμε την εσωτερική ισορροπία.

Το συναισθηματικό τραύμα δεν αφήνει ίχνη μόνο στη σκέψη, αλλά και στο σώμα. Ιδιαίτερα το πρόσωπο αντιδρά ακαριαία στα ερεθίσματα. Με την κατανόηση αυτής της σύνδεσης, είναι εφικτό να βελτιωθεί τόσο η ψυχική όσο και η σωματική κατάσταση, χαρίζοντας στο πρόσωπο τη φυσική του ζωντάνια και στην ψυχή ηρεμία.