Γιατί σας είναι δύσκολο να «αποσυνδεθείτε» μετά τη δουλειά

Επιστρέφοντας στο σπίτι μετά από μια απαιτητική ημέρα στη δουλειά, ίσως διαπιστώσετε ότι, αν και το περιβάλλον προσφέρει ηρεμία, το μυαλό σας δυσκολεύεται να αποφορτιστεί πλήρως. Συνεχίζετε να σκέφτεστε υποχρεώσεις, άλυτα ζητήματα ή να ανησυχείτε για το μέλλον, ακόμη και όταν πλέον δεν βρίσκεστε μπροστά στον υπολογιστή της εργασίας σας. Πολλοί παρατηρούν ότι το να «αποσυνδεθούν» από τις επαγγελματικές έγνοιες δεν είναι απλό, ακόμη και όταν το επιθυμούν. Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτό, τι ρόλο παίζουν τα εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα, και ποιοι τρόποι υπάρχουν για να συμβάλλουμε ενεργά στη μετάβαση από τον εργασιακό ρυθμό στη χαλάρωση;

Τι επηρεάζει τη δυσκολία αποσύνδεσης από τη δουλειά

Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι η διαρκής «ενεργοποίηση» σε θέματα εργασίας δεν είναι θέμα καθαρά θέλησης. Επηρεάζεται από ψυχολογικούς, νευρολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι στις σύγχρονες κοινωνίες αναδεικνύονται ιδιαίτερα έντονα.

Ρόλος των ορμονών στρες και του νευρικού συστήματος

Όταν το επάγγελμα χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα ή υψηλή ευθύνη, το σώμα παράγει αυξημένα επίπεδα ορμονών στρες όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη. Αυτές συμβάλλουν στη συγκέντρωση και την ετοιμότητα, διευκολύνοντας την αντιμετώπιση προκλήσεων. Ωστόσο, όταν τα επίπεδα αυτών των ορμονών παραμένουν αυξημένα και έπειτα από το πέρας του ωραρίου, η κεντρική νευρική λειτουργία δυσκολεύεται να περάσει σε κατάσταση χαλάρωσης. Έτσι, ακόμη και εντός του σπιτιού, το σώμα παραμένει σε επιφυλακή και η χαλάρωση του νου καθίσταται δύσκολη.

Διείσδυση της εργασίας στην καθημερινότητα

Η εξάπλωση της τηλεργασίας, η χρήση «έξυπνων» συσκευών και η τάση να ανταποκρινόμαστε άμεσα σε ειδοποιήσεις αυξάνουν τον κίνδυνο οι επαγγελματικές δραστηριότητες να εισβάλουν στον ελεύθερο χρόνο. Πολλοί εργαζόμενοι συνεχίζουν να ελέγχουν email ή να απαντούν σε τηλεφωνήματα μετά το πέρας του ωραρίου, αγνοώντας τυχόν κανόνες. Αυτό οδηγεί στην ασάφεια των ορίων ανάμεσα στην εργασία και στην ιδιωτική ζωή, δημιουργώντας σύγχυση για το αν συνεχίζουν να εργάζονται ή χαλαρώνουν.

Υπερβολική απαίτηση για διαρκή παραγωγικότητα

Στις δυτικές κοινωνίες έχει καθιερωθεί η λεγόμενη «κουλτούρα παραγωγικότητας», που ενθαρρύνει τη συνεχή απόδοση, φορτώνοντας τα άτομα με την απαίτηση να είναι πάντοτε χρήσιμα και αποτελεσματικά. Ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο μπορεί να προκύπτει ενοχή αν δεν υπάρχει εμφανής δραστηριότητα. Αυτή η πίεση διατηρεί σε εγρήγορση τον νου, ακόμη κι όταν οι αντικειμενικές υποχρεώσεις έχουν τελειώσει.

Ψυχολογικοί παράγοντες: σκέψεις και συνήθειες

Τελειομανία και αυστηρή αυτοκριτική

Όσοι διακρίνονται από τελειομανία ή έντονη αυτοκριτική ενδέχεται να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη δυσκολία στο να αποσυμπιεστούν στο τέλος της εργάσιμης ημέρας. Επανεξετάζουν διαρκώς τις πράξεις τους, ανησυχούν για λεπτομέρειες ή θέλουν να βεβαιωθούν πως όλα έγιναν άψογα. Αυτή η νοητική διαδικασία λειτουργεί ως «αυτόματος πιλότος» για το μυαλό, δυσκολεύοντας τη χαλάρωση.

Επίδραση των εκκρεμοτήτων

Η ψυχολογία έχει ορίσει το φαινόμενο Zeigarnik, δηλαδή την τάση να διατηρούμε στη μνήμη μας τις ημιτελείς ή διακοπείσες υποθέσεις εντονότερα σε σχέση με όσες έχουν ολοκληρωθεί. Όταν η μέρα τελειώνει με ανοιχτά ζητήματα ή σημαντικές εκκρεμότητες, το μυαλό έχει την τάση να επιστρέφει σε αυτά, ακόμη και εκτός ωραρίου, παρακωλύοντας τη χαλάρωση και την εστίαση στην ξεκούραση.

Γιατί η μισή επιτυχία στην αποφόρτιση εξαρτάται από το περιβάλλον

Είναι δύσκολο να καταφέρνει κανείς να χαλαρώσει όταν μετά τη δουλειά καλείται να ανταποκριθεί σε επιπρόσθετες ευθύνες, οικογενειακά θέματα ή να αντιμετωπίσει θορυβώδες περιβάλλον. Επιπλέον, η έλλειψη επαρκούς χρόνου για προσωπικά ενδιαφέροντα και ανάγκες παίζει σημαντικό ρόλο. Η φυσική και ψυχολογική διάκριση μεταξύ επαγγελματικού χώρου και σπιτιού αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία όταν τα πάντα εκτυλίσσονται στον ίδιο χώρο.

Επίπτωση της τεχνολογίας

Οι σύγχρονες συσκευές που επιτρέπουν συνεχή διαθεσιμότητα συμβάλλουν στη διατήρηση της εργασιακής ευελιξίας, αλλά παράλληλα στερούν την ουσιαστική ξεκούραση. Οι ενοχλητικές ειδοποιήσεις ή η συνεχής έκθεση σε τεχνητό φως διαταράσσουν τους φυσικούς βιορυθμούς του οργανισμού και εντείνουν τη μακροχρόνια κόπωση.

Κατάρριψη μύθων: η θέληση αρκεί για χαλάρωση;

Υπάρχει η αντίληψη ότι ο βαθμός χαλάρωσης εξαρτάται αποκλειστικά από τον χαρακτήρα ή την προσωπική προσπάθεια. Ωστόσο, αυτό αποτελεί μόνο ένα μέρος της αλήθειας. Η αυτοπειθαρχία είναι σημαντική, αλλά η πλειοψηφία των παραγόντων είναι εξωγενείς ή σχετίζονται με τη φυσιολογία. Ακόμη και άτομα με υψηλή επίγνωση και προσπάθεια δύσκολα μπορούν να αποφορτιστούν ψυχικά όταν το περιβάλλον, η εργασιακή κουλτούρα ή οι ψυχολογικές συνήθειες συντηρούν το αίσθημα εγρήγορσης.

Πώς να βοηθήσετε τον εαυτό σας να χαλαρώσει μετά τη δουλειά

• Ορίστε σαφή όρια. Αν είναι εφικτό, συμφωνήστε με τον εαυτό σας και τον εργοδότη για συγκεκριμένο ωράριο και προκαθορισμένο χρόνο ελέγχου ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Μετά τη δουλειά, διακόψτε τις ειδοποιήσεις και απενεργοποιήστε τις συσκευές εργασίας.
• Καθιερώστε μια μεταβατική ρουτίνα. Αφιερώστε τουλάχιστον 10–15 λεπτά σε μια δραστηριότητα που σηματοδοτεί τη μετάβαση από τον επαγγελματικό στο χαλαρό ρυθμό, όπως περπάτημα, ακρόαση μουσικής, ελαφριά άσκηση ή διαλογισμό.
• Ασκηθείτε σωματικά και εφαρμόστε ασκήσεις αναπνοής. Έρευνες δείχνουν ότι η κίνηση και η βαθειά αναπνοή συμβάλλουν στη μείωση των επιπέδων των ορμονών του στρες και διευκολύνουν τη μετάβαση του νευρικού συστήματος σε ηρεμία.
• Εντοπίστε και αποδεσμεύστε τις επίμονες σκέψεις. Αν διαπιστώνετε πως το μυαλό επιστρέφει στα επαγγελματικά, δοκιμάστε να τις καταγράψετε ώστε να αδειάσετε τη σκέψη σας και να επικεντρωθείτε στη χαλάρωση.
• Αφιερώστε χρόνο σε δραστηριότητες που αγαπάτε. Ασχοληθείτε με ενδιαφέροντα χόμπι, δημιουργικές ασχολίες ή κοινωνικές επαφές, καθώς αυτοί οι τρόποι ενθαρρύνουν την παραγωγή ευεργετικών νευροδιαβιβαστών (όπως ντοπαμίνη και σεροτονίνη) και συμβάλλουν στη μείωση των αντιδράσεων στο στρες.

Μαθαίνεται το «αποσυνδέομαι»;

Όπως πολλές συνήθειες, έτσι και η ικανότητα να περνάμε ομαλά από τον εργασιακό στις στιγμές ανάπαυσης μπορεί να καλλιεργηθεί. Έρευνες δείχνουν πως με συνεπή εφαρμογή ορίων, ρουτινών και φροντίδα των προσωπικών συναισθημάτων, το μυαλό προσαρμόζεται με τον χρόνο και καταφέρνει ευκολότερα να «κλείνει». Αντί να επικρίνουμε το εαυτό μας για τις δυσκολίες, είναι πιο αποτελεσματικό να αναζητούμε λύσεις που ταιριάζουν στις ατομικές μας ανάγκες.

Πότε απαιτείται η συμβολή ειδικού

Εάν παρατηρείτε ότι ακόμη και μετά από διακοπές, ξεκούραση ή επαρκή χρόνο εκτός εργασίας δεν μπορείτε να χαλαρώσετε, εάν βιώνετε έντονο άγχος, διαταραχές ύπνου ή μόνιμη εξάντληση, καλό είναι να απευθυνθείτε σε γιατρό ή ψυχολόγο. Ενδέχεται αυτά τα συμπτώματα να υποδηλώνουν χρόνιο στρες, υπερκόπωση ή κίνδυνο εμφάνισης συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης.

Συμπεράσματα

Η δυσκολία αποσύνδεσης μετά τη δουλειά δεν οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη προσωπικής θέλησης, αλλά επηρεάζεται από μία σειρά ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Κατανοώντας τα αίτια και εφαρμόζοντας απλές στρατηγικές που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές, μπορούμε συνειδητά να βελτιώσουμε την ποιότητα της ξεκούρασης και της καθημερινής μας ζωής. Σε κάθε επαγγελματικό τομέα, είναι σημαντικό να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να διατηρούμε σταθερά διαστήματα αποφόρτισης – κάτι που αξίζει για την υγεία μας.