Καρκίνος του δέρματος: μελάνωμα, βασικοκυτταρικό και ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα

Ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί μία από τις πιο συχνές μορφές κακοήθειας και μπορεί να εμφανιστεί ανεξάρτητα από τον τύπο ή το χρώμα της επιδερμίδας. Η ασθένεια εκδηλώνεται όταν τροποποιημένα κύτταρα του δέρματος αρχίζουν να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Αν και εντοπίζεται συχνότερα σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, είναι δυνατό να προσβληθούν όλοι, ανεξαρτήτως μελανίνης.

Τύποι καρκίνου του δέρματος

Υπάρχουν διάφορες κύριες κατηγορίες καρκίνου του δέρματος, με τις πιο διαδεδομένες να είναι το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και το μελάνωμα. Αν και σπανιότεροι, ορισμένοι άλλοι επιθετικοί τύποι καρκίνου, όπως το καρκίνωμα των κυττάρων του Merkel ή το σάρκωμα Kaposi, επίσης δύναται να εμφανιστούν.

• Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα είναι η πιο συχνή μορφή καρκίνου του δέρματος. Συνήθως οφείλεται σε μακροχρόνια έκθεση στον ήλιο, ιδίως σε περιοχές όπως το κεφάλι, ο λαιμός και τα χέρια. Έχει βραδεία εξέλιξη και σπάνια κάνει μεταστάσεις, όμως απαιτεί έγκαιρη θεραπεία.
• Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα είναι η δεύτερη πιο συνηθισμένη μορφή. Παρότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στους ανοιχτόχρωμους, μπορεί να εμφανιστεί σε όλα τα δέρματα. Προσβάλλει κυρίως τμήματα του σώματος που εκτίθενται συχνά στον ήλιο, όπως πρόσωπο, αυτιά και χέρια.
• Το μελάνωμα θεωρείται η πλέον επικίνδυνη μορφή, λόγω της τάσης ταχείας εξάπλωσης. Προέρχεται συχνά από υφιστάμενους ή νέους σκουρόχρωμους σπίλους.
• Το καρκίνωμα των κυττάρων του Merkel εμφανίζεται σπάνια, αλλά έχει ιδιαίτερα επιθετική συμπεριφορά, με συχνότερη διάγνωση σε άτομα άνω των 50 ετών.
• Το σάρκωμα Kaposi προσβάλλει τόσο το δέρμα όσο και τους βλεννογόνους, τους λεμφαδένες, τους πνεύμονες ή τμήματα του γαστρεντερικού σωλήνα.
• Η ακτινική υπερκεράτωση είναι προδερματική βλάβη που οφείλεται στη φθορά από τον ήλιο και ενδέχεται να εξελιχθεί σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.

Σπίλοι και καρκίνος του δέρματος

Η πλειονότητα των σπίλων είναι αθώα, ωστόσο, επιβάλλεται η παρακολούθησή τους. Τα περισσότερα μελανώματα εμφανίζονται ως χρωματισμένες ή μαύρες βλάβες στο δέρμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι διαθέτουν από 10 έως 30 σπίλους, οι οποίοι είναι συνήθως μικροί, σε διάφορους χρωματισμούς, με κυκλικό ή οβάλ σχήμα. Εάν παρατηρηθεί οποιαδήποτε διαφορά συγκριτικά με τους υπόλοιπους σπίλους ή αν αλλάξει η εμφάνισή τους, συνιστάται επίσκεψη στον γιατρό. Ορισμένοι σπίλοι, γνωστοί ως δυσπλαστικοί, έχουν αυξημένη πιθανότητα μετατροπής σε μελάνωμα, ειδικά όταν είναι πολυάριθμοι.

Συμπτώματα και αλλαγές στην επιδερμίδα

Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του καρκίνου του δέρματος διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο. Συνήθως εμφανίζεται σε περιοχές που εκτίθενται στον ήλιο, όπως το πρόσωπο, ο λαιμός, τα χέρια, η ράχη, τα αυτιά ή τα χείλη. Σε άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα, οι βλάβες εμφανίζονται συχνότερα στα πέλματα, τις παλάμες, κάτω από τα νύχια ή στα βλεννογόνα της στοματικής κοιλότητας.

• Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα συνήθως παρουσιάζεται ως γυαλιστερός, υπερυψωμένος όζος με εμφανή τριχοειδή αγγεία. Μπορεί επίσης να εμφανίζεται ως πληγή που δεν επουλώνεται ή αιμορραγεί επίμονα.
• Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα εμφανίζεται συχνά ως κόκκινη, τραχιά και παχιά επιδερμική αλλοίωση που μπορεί να εξελιχθεί σε έλκος ή να αιμορραγήσει.
• Το μελάνωμα εντοπίζεται σε αλλαγές στο μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα ή την υφή ενός σπίλου, την εμφάνιση νέου, συνοδεία πόνου, κνησμού ή αιμορραγίας. Κάθε νέα βλάβη με σκούρα και ανομοιόμορφη χρώση χρειάζεται αξιολόγηση.
• Το καρκίνωμα των κυττάρων του Merkel εμφανίζεται ως σκληροί, γυαλιστεροί όζοι στην επιφάνεια ή στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, κυρίως σε κεφάλι, λαιμό ή κορμό.

Οι πέντε βασικοί κανόνες abcde

• A – Ασυμμετρία: η μία πλευρά του σπίλου είναι διαφορετική από την άλλη.
• B – Όρια: τα όρια είναι ακανόνιστα, οδοντωτά ή διακεκομμένα.
• C – Χρώμα: ο σπίλος έχει ποικιλία αποχρώσεων, με μαύρα, καστανά, κόκκινα, μπλε ή λευκά τμήματα.
• D – Διάμετρος: πάνω από 6 χιλιοστά (όσο μία γόμα μολυβιού), χωρίς να αποκλείεται κίνδυνος και για μικρότερους σπίλους.
• E – Εξέλιξη: ο σπίλος με την πάροδο του χρόνου μεταβάλλεται.

Όσοι έχουν πιο σκούρο δέρμα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με σκουρόχρωμες περιοχές που αλλάζουν, μεγαλώνουν ή αιμορραγούν.

Αιτίες του καρκίνου του δέρματος

Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου είναι η μακροχρόνια έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, κυρίως από τον ήλιο. Συμβάλλει η χρήση συσκευών τεχνητού μαυρίσματος, η επαφή με ορισμένες χημικές ουσίες (όπως το αρσενικό), η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η έκθεση σε υψηλά επίπεδα ιοντίζουσας ακτινοβολίας ή γενετικές διαταραχές της χρωστικής του δέρματος.

Παράγοντες κινδύνου

• Ανοιχτό δέρμα που κοκκινίζει ή καίγεται εύκολα
• Ξανθά ή κόκκινα μαλλιά και ανοικτόχρωμα μάτια
• Κληρονομικές διαταραχές στη χρωστική της επιδερμίδας
• Μεγάλος αριθμός ή άτυποι σπίλοι
• Ιστορικό καρκίνου του δέρματος στην οικογένεια
• Σοβαρά εγκαύματα στην παιδική η την εφηβική ηλικία
• Παρατεταμένη εργασία ή δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους με έκθεση στον ήλιο

Τα βασικοκυτταρικά και ακανθοκυτταρικά καρκινώματα παρατηρούνται πιο συχνά σε μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ το μελάνωμα προσβάλλει κυρίως ενήλικες έως 29 ετών. Σε ανθρώπους με σκουρόχρωμο δέρμα, η διάγνωση συνήθως γίνεται αργότερα, γεγονός που δυσκολεύει τη θεραπεία.

Πότε πρέπει να συμβουλευτείτε ειδικό

Ο τακτικός αυτοέλεγχος του δέρματος είναι σημαντικός. Σε κάθε νέα ή μεταβαλλόμενη βλάβη, απευθυνθείτε σε δερματολόγο ή τον ιατρό σας το συντομότερο. Αυτό είναι ακόμη πιο απαραίτητο για όσους έχουν πολλούς σπίλους ή καίγονται εύκολα στον ήλιο. Ζητήστε ιατρική εκτίμηση σε κάθε αλλοίωση που μεταβάλλει διαστάσεις, σχήμα ή χρώμα, αλλά και για πληγές που δεν επουλώνονται ή εμφανίζουν επαναλαμβανόμενη αιμορραγία.

Διάγνωση του καρκίνου του δέρματος

Σε περίπτωση ύποπτης βλάβης, ο γιατρός προβαίνει σε εξέταση που ενδέχεται να περιλαμβάνει τη χρήση δερματοσκοπίου για πιο λεπτομερή επισκόπηση. Εάν παραστεί ανάγκη, λαμβάνεται βιοψία με αποστολή του δείγματος για παθολογοανατομικό έλεγχο. Εφόσον επιβεβαιωθεί η διάγνωση, γίνονται περαιτέρω εξετάσεις για να διαπιστωθεί αν υπάρχει επέκταση σε λεμφαδένες ή άλλα όργανα.

Στάδια της νόσου

Η σταδιοποίηση περιγράφει τον βαθμό εξάπλωσης του καρκίνου του δέρματος. Χρησιμοποιείται κλίμακα από το 0 έως το IV, όπου όσο μεγαλύτερη η βαθμίδα, τόσο ευρύτερη η διασπορά. Το στάδιο καθορίζει και την πολυπλοκότητα της θεραπείας.

• Στάδιο 0: ο καρκίνος περιορίζεται στα ανώτερα στρώματα του δέρματος.
• Στάδια I–II: η νόσος έχει προχωρήσει βαθύτερα, χωρίς συμμετοχή λεμφαδένων ή άλλων οργάνων.
• Στάδιο III: παρατηρείται εξάπλωση σε γειτονικούς λεμφαδένες ή γειτονικές περιοχές δέρματος.
• Στάδιο IV: προχωρημένη νόσος με προσβολή απομακρυσμένων λεμφαδένων ή άλλων οργάνων.

Μέθοδοι θεραπείας του καρκίνου του δέρματος

Η αφαίρεση της βλάβης με χειρουργική επέμβαση αποτελεί την κύρια θεραπεία για τα πρώιμα βασικοκυτταρικά και ακανθοκυτταρικά καρκινώματα. Στις πιο σοβαρές ή προχωρημένες περιπτώσεις, ιδιαίτερα στη διάχυση μελανώματος, μπορεί να είναι απαραίτητος συνδυασμός μεθόδων όπως η χειρουργική, η ακτινοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία, η φωτοδυναμική θεραπεία ή η χημειοθεραπεία.

Θεραπευτικές τεχνικές

• Χειρουργική αφαίρεση: άλλοτε αρκεί η εκτομή της βλάβης, ενώ σε σύνθετες περιπτώσεις εφαρμόζεται διαδοχική αφαίρεση κατά στρώματα (μέθοδος Mohs), μέχρι να εξασφαλιστεί η πλήρης απομάκρυνση των καρκινικών κυττάρων.
• Κρυοθεραπεία: η βλάβη καταστρέφεται με κατάψυξη που προκαλείται με υγρό άζωτο.
• Ακτινοβολία: εφαρμόζεται σε όγκους που δεν είναι εφικτό να εξαιρεθούν πλήρως ή αν έχουν παραμείνει καρκινικά κύτταρα μετά το χειρουργείο, καθώς και σε υπόλοιπες περιπτώσεις. Χρησιμοποιούνται υψηλής ενέργειας ακτίνες για την καταστροφή των κυττάρων του καρκίνου.
• Χημειοθεραπεία: σε κάποιες μορφές γίνεται τοπική εφαρμογή με κρέμες ή λοσιόν, κυρίως για επιφανειακές αλλοιώσεις.
• Φωτοδυναμική θεραπεία: εγχέεται φάρμακο που δρα όταν το δέρμα εκτεθεί σε ειδικό φως.
• Ανοσοθεραπεία και στοχευμένη αγωγή: ενισχύουν την ανοσοαπάντηση ή μπλοκάρουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες που βοηθούν τα καρκινικά κύτταρα να επιβιώσουν.

Παρακολούθηση και φροντίδα μετά τη θεραπεία

Οι περισσότερες μορφές καρκίνου του δέρματος επιτυγχάνουν πλήρη ίαση με τοπική χειρουργική αντιμετώπιση υπό τοπική αναισθησία. Υπάρχει κίνδυνος υποτροπής, συνήθως εντός τριών ετών από τη θεραπεία, και γι’ αυτό είναι απαραίτητος ο τακτικός επανέλεγχος βάσει οδηγιών του γιατρού. Οι επιπλεγμένες περιπτώσεις, όπως το προχωρημένο μελάνωμα, ενδέχεται να χρειάζονται μακροχρόνια παρακολούθηση και πιο συχνές επισκέψεις.

Προληπτικά μέτρα για τον καρκίνο του δέρματος

Ο σημαντικότερος τρόπος πρόληψης είναι η προστασία από τον ήλιο και η τακτική παρατήρηση της επιδερμίδας. Είναι ουσιώδες να αποφεύγεται η έκθεση τις μεσημεριανές ώρες (10:00–16:00), να χρησιμοποιούνται καθημερινά αντηλιακές κρέμες με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 30, να προτιμούνται μακριά μανίκια και καπέλο, να αποφεύγονται τα σολάριουμ και να γίνεται προσωπικός έλεγχος μία φορά το μήνα.

• Μετά το μπάνιο, σε καλά φωτισμένο χώρο και μπροστά σε καθρέφτη, παρατηρήστε όλο το δέρμα σας
• Καταγράψτε τη θέση και την εμφάνιση των σπίλων ή άλλων στιγμάτων
• Ελέγχετε σε τακτική βάση όλες τις περιοχές, ακόμη και τις πιο δυσπρόσιτες
• Σε κάθε αλλαγή ή νέα βλάβη, ζητήστε συμβουλή από γιατρό
• Εάν ανήκετε σε ομάδα αυξημένου κινδύνου, συζητήστε με ειδικό για τυχόν επιπρόσθετα μέτρα πρόληψης, όπως τη λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης Β3

Πρόγνωση και καθημερινότητα με καρκίνο του δέρματος

Οι περισσότεροι ασθενείς με καρκίνο του δέρματος θεραπεύονται με επιτυχία, ενώ η έγκαιρη διάγνωση βελτιώνει την έκβαση και απλουστεύει τη θεραπεία. Σύγχρονες ιατρικές μέθοδοι επιτυγχάνουν πλήρη ίαση σε πάνω από 95% των περιπτώσεων βασικοκυτταρικού και ακανθοκυτταρικού καρκινώματος. Η αποτελεσματικότητα στη θεραπεία του μελανώματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το χρόνο ανίχνευσης και το βάθος του όγκου. Προσβάσιμες μορφές μελανώματος είναι πλήρως αφαιρέσιμες στα αρχικά στάδια, ενώ σε κάθε προωθημένη κατάσταση συνήθως χρειάζονται επιπλέον θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Υποστήριξη και ψυχοκοινωνική ισορροπία

Η διάγνωση καρκίνου του δέρματος συχνά προκαλεί συναισθηματική επιβάρυνση. Η στήριξη από το στενό περιβάλλον ή ομάδες αλληλοβοήθειας είναι σημαντική. Η συζήτηση των ανησυχιών και των φόβων με φιλικά πρόσωπα ή εξειδικευμένους ειδικούς όπως ψυχολόγους μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή. Η αλληλεπίδραση με άλλους ασθενείς και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης κρίνεται ιδιαίτερα ωφέλιμη.

Βασικές οδηγίες

Παρότι ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί μία από τις επικρατέστερες μορφές κακοήθειας, στην πλειονότητα των περιπτώσεων θεραπεύεται επιτυχώς. Η έγκαιρη διάγνωση, ο προσωπικός έλεγχος και η συστηματική παρακολούθηση από δερματολόγο αποτελούν τα αποτελεσματικότερα μέτρα για τη διασφάλιση της υγείας σας. Είναι ουσιώδες να προστατεύετε το δέρμα από την ηλιακή ακτινοβολία και να δίνετε προσοχή σε κάθε αλλοίωση ή μεταβολή της επιφάνειάς του.