Περικαρδίτιδα: αίτια, συμπτώματα, θεραπεία

Η περικαρδίτιδα είναι μια φλεγμονή του περικαρδίου, του υμένα που περιβάλλει εξωτερικά την καρδιά, η οποία μπορεί να παρουσιαστεί σε διάφορες μορφές. Παρόλο που οι περισσότεροι αναρρώνουν πλήρως, η πάθηση αυτή ενίοτε συνοδεύεται από σοβαρές συνέπειες ή επικίνδυνες επιπλοκές για τη ζωή. Έχει σημασία να γνωρίζει κανείς τα είδη της νόσου, τα αίτια εκδήλωσης, τα συχνά συμπτώματα, καθώς και διαθέσιμες θεραπευτικές ή προληπτικές επιλογές.

Μορφές περικαρδίτιδας και τα κύρια χαρακτηριστικά τους

Η περικαρδίτιδα διακρίνεται σε οξεία, χρόνια, υποτροπιάζουσα ή σε συνδυασμό με άλλες παθήσεις. Κάθε τύπος εμφανίζει διαφορετική συμπτωματολογία, εξέλιξη και ανάγκες για θεραπεία.

οξεία περικαρδίτιδα

Η οξεία μορφή εκδηλώνεται συχνά αιφνίδια και συνήθως εξαφανίζεται μέσα σε λίγες εβδομάδες, αν και ενίοτε μπορεί να επανεμφανιστεί. Τα συμπτώματα της οξείας περικαρδίτιδας παραπέμπουν συχνά σε έμφραγμα, παρουσιάζοντας ξαφνικό πόνο στο στήθος, δύσπνοια και αίσθημα αδυναμίας.

Χρόνια περικαρδίτιδα

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το φλεγμονώδες φαινόμενο μπορεί να εξελιχθεί αργά και να διαρκέσει για περισσότερο από έξι μήνες. Η ένταση του θωρακικού πόνου ενδέχεται να είναι χαμηλότερη, μα αναδύονται άλλα συμπτώματα όπως επίμονος βήχας, δυσχέρεια στην αναπνοή και γενική κόπωση.

Συμπιεστική περικαρδίτιδα

Η μακροχρόνια ή αθεράπευτη φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει στη σκλήρυνση και πάχυνση του περικαρδίου, προκαλώντας απώλεια της ελαστικότητάς του. Έτσι, η καρδιά δυσκολεύεται να γεμίσει σωστά και να αντλεί το αίμα. Είναι συνήθης η εμφάνιση οιδημάτων στα κάτω άκρα ή την κοιλιά και επιδείνωση της δύσπνοιας μετά από ήπια δραστηριότητα.

Για ιδιαίτερες μορφές περικαρδίτιδας

• Η ουραιμική περικαρδίτιδα συνδέεται κυρίως με προχωρημένη νεφρική ανεπάρκεια, όταν οι τοξίνες αυξάνονται στο αίμα.
• Η υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα αφορά το 15 έως 50% των ατόμων που έχουν νοσήσει, με νέα επεισόδια να εμφανίζονται εβδομάδες ή και αργότερα.
• Η εμμένουσα (επίμονη) περικαρδίτιδα χαρακτηρίζεται από διάρκεια άνω των τεσσάρων έως έξι εβδομάδων και ως τρεις μήνες, ανεξάρτητα από τη χορήγηση θεραπείας.
• Η λοιμώδης περικαρδίτιδα προκαλείται κυρίως από ιούς και σπανιότερα από βακτήρια ή μύκητες.
• Η ιδιοπαθής περικαρδίτιδα διαγιγνώσκεται όταν δεν ανευρίσκεται σαφές αίτιο της φλεγμονής.
• Η τραυματική περικαρδίτιδα εμφανίζεται ύστερα από τραύμα στο στήθος, π.χ. σε τροχαία ατυχήματα ή ισχυρό πλήγμα. Τα συμπτώματα ενδέχεται να εκδηλωθούν αρκετές μέρες ή εβδομάδες μετά.
• Ογκολογική περικαρδίτιδα εμφανίζεται σε άτομα με καρκίνο, όταν ο όγκος προσβάλλει άμεσα ή δίνει μεταστάσεις στον περικάρδιο χώρο.

Ποιοι παράγοντες προκαλούν περικαρδίτιδα;

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ανιχνεύεται συγκεκριμένο αίτιο, αλλά συχνά εμπλέκονται λοιμώξεις, αυτοάνοσα νοσήματα ή τραυματισμοί. Ποικίλοι παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν φλεγμονή του περικαρδικού ιστού.

• Λοιμώξεις: Ιογενείς αναπνευστικές ασθένειες αποτελούν τη συχνότερη αιτία περικαρδίτιδας, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις υπεύθυνα είναι βακτήρια, μύκητες ή παράσιτα.
• Αυτοάνοσες παθήσεις: Νοσήματα στα οποία το ανοσοποιητικό σύστημα προσβάλλει τους ίδιους τους ιστούς του οργανισμού, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το σύνδρομο Sjögren, η σαρκοείδωση, η συστηματική σκλήρυνση, ενώ περιστασιακά εμπλέκονται και χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου.
• Άλλες καταστάσεις: Η περικαρδίτιδα ενδέχεται να προκληθεί μετά από έμφραγμα, νεφρική ανεπάρκεια, συγκεκριμένες λοιμώξεις ή σε ογκολογικούς ασθενείς.
• Κακώσεις και επεμβάσεις: Τραύμα στο θώρακα ή χειρουργικές επεμβάσεις στην καρδιά μπορούν να ευνοήσουν φλεγμονή στον περικάρδιο υμένα.
• Φαρμακευτικές ουσίες: Ορισμένα φάρμακα που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα ενδέχεται να πυροδοτήσουν περικαρδική φλεγμονή ως ανεπιθύμητη ενέργεια.

Η συμβολή του στρες στην περικαρδίτιδα

Ο ψυχολογικός στρες από μόνος του σπάνια προκαλεί περικαρδίτιδα, όμως έντονη συναισθηματική φόρτιση μπορεί προσωρινά να υπονομεύσει τη λειτουργία της καρδιάς. Μακροχρόνια έκθεση στο στρες συμβάλλει σε νοσήματα του καρδιακού συστήματος, τα οποία αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης περικαρδίτιδας.

Ποιοι κινδυνεύουν συχνότερα από περικαρδίτιδα;

Παρότι η πάθηση μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε άτομο, ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα νόσησης:

• Εφήβοι μεγαλύτερης ηλικίας και ενήλικες ως τη μέση ηλικία προσβάλλονται πιο συχνά.
• Η κληρονομικότητα και συγκεκριμένοι γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν την ανταπόκριση του οργανισμού στη φλεγμονή, οδηγώντας ορισμένα άτομα σε πιο συχνές ή σοβαρές υποτροπές.
• Σπάνια κληρονομικά σύνδρομα, όπως ο οικογενής μεσογειακός πυρετός ή το σύνδρομο TRAPS, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο.
• Παράγοντες τρόπου ζωής, όπως υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή χρήση ναρκωτικών ουσιών, αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα και τη λειτουργία της καρδιάς.

Υπολογίζεται ότι ετησίως η περικαρδίτιδα επηρεάζει περίπου 28 άτομα ανά 100.000. Η εμφάνιση πρώτου επεισοδίου αυξάνει τον μελλοντικό κίνδυνο υποτροπής.

Πώς τίθεται η διάγνωση της περικαρδίτιδας;

Η διάγνωση στηρίζεται κυρίως στα συμπτώματα και το ιστορικό του ασθενούς. Κατά την κλινική εξέταση, ο ιατρός ακούει την καρδιά αναζητώντας χαρακτηριστικούς ήχους, ενώ πραγματοποιούνται εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις.

• Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ): Ελέγχει την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς και διακρίνει ενδεικτικές αλλοιώσεις λόγω περικαρδίτιδας.
• Απεικονιστικές εξετάσεις: Ακτινογραφία μπορεί να αποκαλύψει διόγκωση της καρδιάς ή συλλογή υγρού. Η ηχωκαρδιογραφία αξιολογεί τη λειτουργία της καρδιάς και το υγρό στο περικάρδιο. Κάποτε απαιτούνται αξονική τομογραφία ή μαγνητική τομογραφία.
• Επιπρόσθετες μέθοδοι: Εάν χρειαστεί, διενεργείται καθετηριασμός καρδιάς για μέτρηση πιέσεων ή ειδικές εξετάσεις αίματος για φλεγμονώδεις και αυτοάνοσες διαταραχές.

Θεραπεία: από την ξεκούραση ως τη χειρουργική επέμβαση

Η αντιμετώπιση εξαρτάται από το αίτιο και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Στόχοι είναι η υποχώρηση της φλεγμονής, η μείωση του πόνου και η προφύλαξη της καρδιάς από βλάβες.

• Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ): Χρησιμοποιούνται συνήθως ασπιρίνη ή ιβουπροφαίνη, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δίνεται κολοχικίνη, η οποία δεν ενδείκνυται σε παθήσεις νεφρών ή ήπατος και πρέπει να τροποποιείται από τον θεράποντα γιατρό.
• Κορτικοστεροειδή: Αν τα ΜΣΑΦ αποτύχουν ή αντενδείκνυνται, χορηγούνται ορμονικά σκευάσματα συχνά μαζί με κολοχικίνη. Η μακροχρόνια χρήση τους αυξάνει τον κίνδυνο υποτροπών περικαρδίτιδας.
• Άλλα φάρμακα: Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγούνται αναστολείς φλεγμονωδών κυτοκινών, συνταγογραφούμενα παυσίπονα, διουρητικά ή αντιβιοτικά όταν ευθύνεται βακτηριακή λοίμωξη.

Επεμβατικές και χειρουργικές τεχνικές

• Περικαρδιοκέντηση: Η αφαίρεση του υγρού από το περικάρδιο γίνεται με βελόνα και καθετήρα για την ανακούφιση της πίεσης στην καρδιά. Η διαδικασία είναι απαραίτητη σε μεγάλη συσσώρευση υγρού ή όταν κινδυνεύει η ζωή του ασθενούς.
• Περικαρδιεκτομή: Σε χρόνιες ή ανατάξιμες περιπτώσεις, ενδέχεται να απαιτηθεί χειρουργικά η πλήρης αφαίρεση του περικαρδίου.

Πόσο διαρκεί η ανάρρωση από περικαρδίτιδα;

Η διάρκεια ανάρρωσης εξαρτάται από τη μορφή και τη θεραπεία της φλεγμονής. Συνήθως η αποκατάσταση διαρκεί από δύο έως έξι εβδομάδες, ωστόσο χρόνιες μορφές ή η αποθεραπεία μετά από επεμβάσεις μπορεί να παραταθούν. Η επιστροφή σε έντονη σωματική δραστηριότητα θα πρέπει να γίνεται κατόπιν ιατρικής υπόδειξης, και σε αρκετές περιπτώσεις συστήνεται αποχή για μήνες.

Επιπλοκές που μπορεί να εμφανιστούν στην περικαρδίτιδα

Όταν η διάγνωση τίθεται έγκαιρα, οι σοβαρές επιπλοκές αποφεύγονται τις περισσότερες φορές. Ωστόσο, ενδέχεται να προκύψουν τα παρακάτω:

• Συμπιεστική περικαρδίτιδα: Η υπερβολική πάχυνση και σκλήρυνση του περικαρδίου διαταράσσει την κυκλοφορία και προκαλεί οιδήματα σε πόδια, κοιλιά, δύσπνοια, αίσθημα γρήγορου κορεσμού ή ανορεξία.
• Περικαρδιακή συλλογή: Η συσσώρευση υγρού στον περικαρδικό χώρο επηρεάζει τη λειτουργία της καρδιάς.
• Καρδιακή ταμπανάδα: Η απότομη συγκέντρωση υγρού περιορίζει σοβαρά τη λειτουργική ικανότητα της καρδιάς να αντλεί το αίμα – κατάσταση επικίνδυνη για τη ζωή που απαιτεί άμεση παρέμβαση.

Covid-19 και περικαρδίτιδα

Ιογενείς λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένης της covid-19, μπορούν επίσης να προκαλέσουν περικαρδιακή φλεγμονή. Όσοι νόσησαν με covid-19 διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο περικαρδίτιδας ή μυοκαρδίτιδας. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα, αλλεργίες ή παρατεινόμενα υπολειπόμενα συμπτώματα μετά τη λοίμωξη.

Αν και πολύ σπάνια, έχει παρατηρηθεί φλεγμονή του περικαρδίου και μετά τον εμβολιασμό για covid-19. Ωστόσο, ο κίνδυνος που σχετίζεται με τη λοίμωξη είναι πολύ μεγαλύτερος συγκριτικά με το εμβόλιο. Είναι σημαντικό να συμβουλευθείτε τον ιατρό σχετικά με την καταλληλότητα του εμβολιασμού και των προληπτικών μέτρων.

Ποια είναι η εξέλιξη της περικαρδίτιδας;

Με την κατάλληλη αγωγή, η πλειοψηφία των ασθενών αναρρώνει ολοκληρωτικά. Παρόλα αυτά, περίπου το ένα πέμπτο έως και οι μισοί νοσούντες ενδέχεται να εμφανίσουν υποτροπές. Η τακτική ιατρική παρακολούθηση είναι αναγκαία ώστε να εντοπίζονται εγκαίρως επανεμφανίσεις ή επιπλοκές.

Η πορεία εξαρτάται από το υποκείμενο αίτιο της φλεγμονής. Απαιτείται στενότερη παρακολούθηση στα περιστατικά που οφείλονται σε φυματίωση, βακτήρια, κακοήθειες ή άλλες σοβαρές ασθένειες. Η μακροχρόνια χορήγηση αντιφλεγμονωδών ενδέχεται να περιορίσει τις συχνές υποτροπές.

Τρόπος ζωής με περικαρδίτιδα και μέτρα για αποφυγή υποτροπών

• Ακολουθείτε πιστά τη φαρμακευτική αγωγή που προτείνει ο ιατρός.
• Εξασφαλίστε επαρκή ξεκούραση, μέχρι να αποδράμουν τελείως τα συμπτώματα.
• Αποφύγετε επαφή με αθλήματα επαφής ή έντονη δραστηριότητα, όσο δεν έχει αποκατασταθεί η υγεία σας.
• Μην παραλείπετε τακτικούς ελέγχους στον γιατρό.

Συμβουλές για τον ύπνο

Για μεγαλύτερη άνεση, προτιμήστε να μη ξαπλώνετε αριστερά ή τελείως οριζόντια – ανασηκώνοντας ελαφρώς το άνω μέρος του σώματος μειώνεται η ενόχληση στο στήθος. Ζεστά επιθέματα στην περιοχή αυτή ανακουφίζουν περαιτέρω.

Πόσο εφικτή είναι η πρόληψη της περικαρδίτιδας;

Εξ ολοκλήρου αποφυγή δεν είναι δυνατή, αλλά ένας υγιεινός τρόπος ζωής περιορίζει σημαντικά τον κίνδυνο. Είναι κρίσιμο να ενισχύεται το ανοσοποιητικό, να προλαμβάνονται λοιμώξεις, να αποφεύγεται η έκθεση σε ασθενείς, να τηρείται σχολαστική υγιεινή χεριών και να εφαρμόζονται οι εμβολιασμοί σύμφωνα με τις οδηγίες. Εάν η περικαρδίτιδα προέκυψε μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου, πρέπει να διακοπεί το κάπνισμα, να υιοθετηθεί σωστή διατροφή, να παραμείνει ο ασθενής δραστήριος και να ελέγχονται άλλες χρόνιες παθήσεις.

• Ολοκληρώστε τη θεραπεία κάθε βακτηριακής λοίμωξης.
• Χρησιμοποιείτε πάντα ζώνη ασφαλείας κατά την οδήγηση ή τον αθλητισμό και φορέστε τον κατάλληλο ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό.
• Σε περίπτωση ιστορικού περικαρδίτιδας, αποφεύγετε βαριά σωματική καταπόνηση και τηρείτε τις ιατρικές συστάσεις.
• Υποβάλλεστε στους απαραίτητους ελέγχους και θεραπεύετε παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο φλεγμονής.

Τυπικά συμπτώματα και καταστάσεις κινδύνου στην περικαρδίτιδα

Η συμπτωματολογία ποικίλλει και ενδέχεται να περιλαμβάνει αιφνίδιο ή πιεστικό πόνο στο στήθος, επιδείνωση με βαθιά αναπνοή, βήχα ή κατάποση. Τα ενοχλήματα συχνά επιβαρύνονται με την κίνηση, τη φυσική δραστηριότητα ή άλλες έντονες ενέργειες.

Χρήσιμες υπενθυμίσεις για την περικαρδίτιδα

• Η περικαρδίτιδα αφορά φλεγμονή του περιβλήματος της καρδιάς, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν αφήνει σοβαρές συνέπειες.
• Η συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή και η ξεκούραση είναι πρωταρχικής σημασίας.
• Σε σπάνιες περιπτώσεις, η ανεπίβλεπτη νόσος μπορεί να καταστεί απειλητική.
• Σε έντονο πόνο στο στήθος ή δύσπνοια, είναι απαραίτητη η άμεση ιατρική φροντίδα.