Ραουπάι: Αιτίες, συμπτώματα και εμβόλια**Επεξήγηση επιλογής:** – «Ραουπάι» διατηρείται ως κύριος όρος, καθώς πρόκειται πιθανόν για επιστημονικό/ιατρικό όρο ή ονομασία νόσου που δεν έχει ευρέως καθιερωμένη ελληνική απόδοση (αν το εκάστοτε πλαίσιο το απαιτεί και υπάρχει καθιερωμένη ελληνική απόδοση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτή). – Οι λέξεις «Αιτίες», «συμπτώματα» και «εμβόλια» αποδίδονται φυσικά, με γνώμονα τη συχνή χρήση τους σε ιατρικές θεματολογίες. – Το ελληνικό στιλ τιτλοφόρησης προτιμά τη μικρή αρχή μετά το άνω τελεία (:) και το κόμμα να αντικαθίσταται με τη σύνδεση μέσω «και». – Ανάλογα με το κοινό, μπορεί να αποδοθεί και ως «Ραουπάι: Αιτίες, Συμπτώματα, Εμβόλια» (με προηγούμενη κεφαλαίωση, εφόσον απαιτείται συνοχή με το συντακτικό ύφος της έκδοσης).

Η ευλογιά αποτελεί μια βαριά ιογενή λοίμωξη που σήμερα δεν κυκλοφορεί φυσικά στον ανθρώπινο πληθυσμό. Στο παρελθόν, η ασθένεια αυτή απειλούσε σοβαρά τη δημόσια υγεία με υψηλή θνησιμότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, μέχρι να εκριζωθεί οριστικά. Τα βασικά συμπτώματά της έμοιαζαν με εκείνα μιας γρίπης, ενώ το σώμα γέμιζε με χαρακτηριστικό εξάνθημα στο δέρμα.

Ευλογιά: ιστορική πορεία και εκρίζωση

Αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η ευλογιά συνόδευε τον άνθρωπο για περισσότερα από 3.000 χρόνια και τα σημάδια της έχουν εντοπιστεί ακόμη και σε αιγυπτιακές μούμιες. Ο μεγάλος ρόλος της ανθρώπινης κινητικότητας και των ευρύτερων εμπορικών δικτύων συνέβαλε στη διάδοση του ιού από την Αφρική και την Ασία προς ολόκληρο τον κόσμο.

Περίπου το 30% των ασθενών δεν κατάφερνε να επιβιώσει με τη νόσο να έχει αφαιρέσει εκατομμύρια ζωές τον 20ό αιώνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την ευλογιά ως μία από τις πιο καταστροφικές παθήσεις στην ανθρώπινη ιστορία.

Η ανάπτυξη του εμβολίου

Με τον καιρό παρατηρήθηκε ότι όσοι νόσησαν από ευλογιά συνήθως δεν ασθενούσαν ξανά. Η πρόληψη ξεκίνησε με πρακτικές τεχνητής μόλυνσης του δέρματος ή εισπνοής μολυσματικού υλικού. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι μία ήπιας μορφής λοίμωξη από ζωονοσογόνους ιούς της ίδιας οικογένειας, όπως ο ιός της δαμαλίτιδας, μπορούσε να προσφέρει προστασία. Το εμβόλιο δημιουργήθηκε με έναν ιό της ίδιας οικογένειας, ο οποίος δεν ήταν επικίνδυνος για τον άνθρωπο. Μαζικός εμβολιασμός ξεκίνησε μόλις στον 20ό αιώνα, με το τελευταίο κρούσμα να καταγράφεται το 1977. Το 1980, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε την εκρίζωση της ευλογιάς.

Δρόμοι μετάδοσης και περίοδος επώασης

Η ευλογιά μεταδιδόταν από άτομο σε άτομο, είτε μέσω του αναπνευστικού και των βλεννογόνων είτε μέσω στενής επαφής ή μολυσμένων αντικειμένων και ρούχων. Η μεγαλύτερη μεταδοτικότητα υπήρχε όταν το ιικό φορτίο στον ασθενή έφτανε στα υψηλότερα επίπεδα, συνήθως την πρώτη εβδομάδα μετά την έναρξη του πυρετού. Η περίοδος επώασης κυμαινόταν συνήθως από 10 έως 12 ημέρες μετά την έκθεση, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις έφτανε και τις 17 ημέρες.

Ο ιός εισερχόταν μέσω των βλεννογόνων του στόματος, της μύτης ή των ματιών, συνέχιζε στους λεμφαδένες και έπειτα κυκλοφορούσε στο αίμα. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονταν αργότερα, γεγονός που καθιστούσε δύσκολη την άμεση διάγνωση.

Συμπτώματα και πορεία της ευλογιάς

Κύριο χαρακτηριστικό της ευλογιάς είναι η εμφάνιση μικρών φυσαλίδων με πύον που αναπτύσσονται σε πρόσωπο, χέρια, βλεννογόνους του στόματος και σε όλο το δέρμα. Συχνά συμπτώματα είναι τα εξής:

• Έντονη κόπωση, με εκδηλώσεις που μοιάζουν με γρίπη
• Πόνος στο κεφάλι και στους μύες
• Υψηλός πυρετός
• Έντονος πόνος χαμηλά στην πλάτη
• Σε κάποιες περιπτώσεις ναυτία και έμετος
• Δερματικό εξάνθημα που επιδεινώνεται σταδιακά
• Έλκη στον βλεννογόνο του στόματος, που μεταδίδει περαιτέρω τον ιό
• Σπανίως, απώλεια όρασης εάν τα εξανθήματα εμφανιστούν κοντά στα μάτια

Περίπου τη 12η ημέρα μετά τη μόλυνση κάνει την εμφάνισή του επίπεδο κόκκινο εξάνθημα σε πρόσωπο, στόμα και χέρια, το οποίο εξαπλώνεται πολύ γρήγορα. Σε λίγες μέρες, το εξάνθημα αναπτύσσει φυσαλίδες και αποστήματα. Όταν αρχίζει να πέφτει ο πυρετός, ο ασθενής αισθάνεται ανακούφιση.

Πώς αναγνωρίζεται το εξάνθημα της ευλογιάς;

Με την εξέλιξη της νόσου, οι δερματικές αλλοιώσεις μεταβάλλονταν γρήγορα ως εξής:

• Αρχικά εμφανίζονται επίπεδες κόκκινες κηλίδες στον βλεννογόνο του στόματος, με άμεση εξάπλωση στο δέρμα
• Κατόπιν δημιουργούνται σφικτές, υγρές φυσαλίδες
• Με τον καιρό οι φυσαλίδες γεμίζουν με πύον
• Μετά από περίπου μία εβδομάδα, οι φλύκταινες ξηραίνονται και σχηματίζουν κρούστα
• Όταν οι κρούστες αποπίπτουν, συχνά παραμένουν ουλές που μπορεί να διαρκέσουν εφ’ όρου ζωής

Διαφορές μεταξύ ευλογιάς και ανεμοβλογιάς

Παρόλο που και η ευλογιά και η ανεμοβλογιά ανήκουν σε ιούς, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους:

• Η ευλογιά προκαλείται από τον ιό variola, ενώ η ανεμοβλογιά οφείλεται στον ιό varicella
• Η μόλυνση με ανεμοβλογιά είναι συνήθως ήπια, ενώ η ευλογιά είχε υψηλή θνησιμότητα (περίπου 30%)
• Το εξάνθημα της ανεμοβλογιάς ξεκινά κυρίως από τον κορμό ή το πρόσωπο, οι φλύκταινες στις παλάμες ή τα πέλματα είναι σπάνιες. Στην ευλογιά, το εξάνθημα ξεκινά συνήθως από το στόμα, το πρόσωπο ή τα χέρια και διασπείρεται σε όλο το σώμα

Είδη του ιού της ευλογιάς και επικίνδυνες μορφές

Η κυρίαρχη μορφή της νόσου οφειλόταν στον ιό variola major και συνδεόταν με τη μεγαλύτερη θνησιμότητα. Υπήρχε επίσης η ηπιότερη variola minor, που είχε θνητότητα περίπου 1%.

Οι πιο σοβαρές μορφές ήταν η αιμορραγική και η κακοήθης ευλογιά. Η αιμορραγική προσέβαλε συχνότερα ενήλικες και εγκύους, προκαλώντας αιμορραγίες από το εξάνθημα και τους βλεννογόνους, με τον θάνατο να επέρχεται από βαριά δηλητηρίαση. Η κακοήθης μορφή απαντούσε κυρίως σε παιδιά, με επίπεδα εξανθήματα που συχνά κατέληγαν σε θάνατο.

Διάγνωση και θεραπεία

Σήμερα η ευλογιά δεν εμφανίζεται φυσιολογικά, οπότε δεν είναι εύκολο για τους ιατρούς να την αναγνωρίσουν άμεσα. Η διάγνωση πραγματοποιείται εργαστηριακά με ανάλυση ιστού από φλύκταινα.

Εάν χρειαστεί, υπάρχουν δύο αντιιικά σκευάσματα που μπορούν να περιορίσουν τον πολλαπλασιασμό του ιού. Παράλληλα, εφαρμόζεται συμπτωματική αγωγή για τον πυρετό και τον πόνο. Εάν προκύψει επιπλέον βακτηριακή λοίμωξη, χορηγούνται αντιβιοτικά. Καθ’ όλη τη διάρκεια απαιτείται στενή ιατρική παρακολούθηση και ενίσχυση του οργανισμού.

Αν η χορήγηση του εμβολίου γίνει μέσα σε 3 έως 4 ημέρες από τη λειτουργική έκθεση, μπορεί να ελαττώσει τη βαρύτητα της λοίμωξης ή να προλάβει την εμφάνιση συμπτωμάτων.

Επιπλοκές από την ευλογιά

Οι πιο επικίνδυνες μορφές ευλογιάς συνδέονταν με υψηλή θνησιμότητα και αποτελούσαν μεγαλύτερη απειλή για τις εγκύους και τα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό. Όσοι επέζησαν συχνά είχαν ουλές στο πρόσωπο ή στο σώμα και σε σπάνιες περιπτώσεις αντιμετώπιζαν απώλεια όρασης. Η ασθένεια μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε προβλήματα γονιμότητας ή ενδομήτριο θάνατο κατά την κύηση.

Εμβόλιο κατά της ευλογιάς και ανοσία

Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς παρασκευάζεται από τον ιό της vaccinia, έναν συγγενή του variola που δεν βλάπτει τον άνθρωπο. Ο εμβολιασμός ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό ώστε να παράγει αντισώματα ικανά να εντοπίζουν και να εξουδετερώνουν τον ιό της ευλογιάς.

Στις περισσότερες χώρες, οι εμβολιασμοί τερματίστηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και του 1980, όταν η ασθένεια τέθηκε υπό πλήρη έλεγχο. Υπολογίζεται ότι η ανοσία από το εμβόλιο διαρκεί τουλάχιστον 5 χρόνια, αλλά μειώνεται σταδιακά. Διαρκής προστασία φαίνεται να υπάρχει κυρίως σε όσους νόσησαν.

Αποθέματα του εμβολίου διατηρούνται σε συγκεκριμένους φορείς ώστε να υπάρχει ταχεία απόκριση σε περίπτωση αναζωπύρωσης. Το εμβόλιο χορηγείται σε περιορισμένες περιστάσεις, συνήθως σε άτομα υψηλού κινδύνου, όπως επιστήμονες που έρχονται σε επαφή με τον ιό ή συναφείς παθογόνους παράγοντες.

Τι ιδιαίτερο έχει ο εμβολιασμός για την ευλογιά;

Οι περισσότεροι ενήλικες άνω των 40 ετών που είχαν εμβολιαστεί παιδική ηλικία φέρουν χαρακτηριστική ουλή εμβολιασμού. Η ουλή απομένει λόγω έντονης ανοσολογικής απόκρισης στο σημείο, η οποία αρχικά προκαλεί ερυθρότητα και κνησμό, μετατρέπεται σε φλύκταινα και αργότερα επουλώνεται. Αυτό το σημάδι φανερώνει την επιτυχή αντίδραση του ανοσοποιητικού στο εμβόλιο.

Κίνδυνοι που σχετίζονται με το εμβόλιο της ευλογιάς

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες εμβολιασμού κατά της ευλογιάς είναι κατά κανόνα ήπιες. Συνήθως εμφανίζεται πόνος ή οίδημα στο σημείο της ένεσης, κόπωση, μέτριος πυρετός, ήπιος πονοκέφαλος, γενικευμένο άλγος, κνησμός, διογκωμένοι λεμφαδένες ή ελαφρύ δερματικό εξάνθημα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, συχνότερα σε άτομα με μειωμένη ανοσία, μπορεί να παρουσιαστούν σοβαρότερες αντιδράσεις όπως έντονη αλλεργία δέρματος ή νευρολογικές διαταραχές.

• Υψηλό κίνδυνο παρουσιάζουν οι έγκυες, οι θηλάζουσες γυναίκες
• Άτομα με χρόνιες παθήσεις του δέρματος (π.χ. έκζεμα)
• Άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό λόγω νόσου ή θεραπειών, όπως η αντιμετώπιση κακοήθειας
• Όσοι είχαν σοβαρή αντίδραση σε προγενέστερο εμβολιασμό κατά της ευλογιάς

Η ευλογιά σήμερα: τρέχουσα σημασία και πιθανοί κίνδυνοι

Στη σημερινή εποχή, ο ιός της ευλογιάς υπάρχει μόνο ως εξαιρετικά ελεγχόμενο δείγμα σε εξειδικευμένα επιστημονικά εργαστήρια, επιτρέποντας την παραγωγή εμβολίων ή θεραπειών εάν χρειαστεί. Η αύξηση των ατόμων με μειωμένη ανοσοπροστασία και η αβεβαιότητα σχετικά με τη διάρκεια της ανοσίας από εμβόλια δημιουργούν έναν μικρό, αλλά υπαρκτό, κίνδυνο πιθανής επανεμφάνισης.

Εάν απειληθεί το ξέσπασμα επιδημίας, κύρια μέτρα άμεσης αντιμετώπισης αποτελούν η ταχύτατη διάγνωση, η απομόνωση των ασθενών, ο άμεσος εμβολιασμός των επαφών και της κοινότητας και η συστηματική επιδημιολογική επιτήρηση.

Κύρια σημεία

• Η ευλογιά θεωρείται μία από τις σημαντικότερες θανατηφόρες λοιμώξεις στην ιστορία της ανθρωπότητας και εκριζώθηκε έπειτα από εντατικούς εμβολιασμούς σε μεγάλη κλίμακα.
• Αν και ο ιός δεν κυκλοφορεί στη φύση, αποθηκεύεται προσεκτικά για λόγους επιστημονικής έρευνας.
• Η πλειονότητα του σημερινού πληθυσμού δεν είναι πλέον εμβολιασμένη για την ευλογιά και, σε ενδεχόμενο επιδημίας, θα είναι ευάλωτη. Για τον λόγο αυτόν, τα εμβόλια κρατούνται σε ειδικά προστατευμένους φορείς.