Τοξοπλάσμωση: συμπτώματα, κίνδυνοι στην εγκυμοσύνη, διάγνωση και θεραπεία

Η τοξοπλάσμωση αποτελεί παρασιτική νόσο που προκαλείται από τον μικροοργανισμό Toxoplasma gondii. Το παράσιτο συχνά βρίσκεται στο πεπτικό σύστημα διαφόρων ζώων, κυρίως γάτων και χοίρων.

Πώς μεταδίδεται η τοξοπλάσμωση

Η μόλυνση προκύπτει συνήθως κατά την επαφή με αντικείμενα ή τρόφιμα που έχουν προσβληθεί από το παράσιτο. Ιδιαίτερα αυξημένος θεωρείται ο κίνδυνος για όσους έρχονται σε επαφή με περιττώματα γάτας, κατά την ενασχόληση με το χώμα ή τον κήπο, αν δεν πλύνουν καλά τα χέρια τους στη συνέχεια. Επίσης, μετάδοση είναι δυνατή μέσω κατανάλωσης μολυσμένου νερού, άπλυτων φρούτων και λαχανικών, αλλά και ωμού ή μη επαρκώς ψημένου κρέατος — όπως αρνί, χοιρινό ή ελάφι. Συμπληρωματικοί παράγοντες κινδύνου είναι τα μολυσμένα σκεύη στις κουζίνες και η επαφή με αίμα ή μοσχεύματα που έχουν μολυνθεί.

Συμπτώματα της τοξοπλάσμωσης

Στα νεογνά και τα βρέφη

Όταν το παράσιτο μεταδίδεται από τη μητέρα στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη, αρχικά δεν εμφανίζονται εμφανή σημάδια. Παρόλα αυτά, αν η λοίμωξη εκδηλωθεί στα πρώτα στάδια, συχνά καταλήγει σε αποβολή ή ενδομήτριο θάνατο. Όσα βρέφη καταφέρνουν να επιβιώσουν, ενδέχεται να παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως τα εξής:

• Επιληπτικές κρίσεις
• Διόγκωση ήπατος ή σπλήνας
• Ίκτερος, με το δέρμα και τα μάτια να κιτρινίζουν
• Σοβαρές οφθαλμικές λοιμώξεις

Υπάρχουν επίσης νεογνά που μοιάζουν υγιή αρχικά, αλλά στο μέλλον εμφανίζουν διαταραχές στην ακοή, την όραση ή τη διανοητική ανάπτυξη, συνήθως κατά την εφηβική ηλικία.

Σε παιδιά και ενήλικες

Στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων, τα μεγαλύτερα παιδιά και οι ενήλικες εκδηλώνουν συμπτώματα παρόμοια με αυτά του κοινού κρυολογήματος ή της γρίπης, όπως:

• Πονοκέφαλος
• Πόνοι στους μύες
• Αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος
• Κόπωση και αδυναμία

Σε όσους έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό, μπορεί να εμφανιστούν σοβαρότερες επιπλοκές, όπως διαταραχές στην προσοχή, απώλεια συντονισμού, επιληπτικά επεισόδια, δυσκολία στην αναπνοή ή θαμπή όραση.

Πότε η τοξοπλάσμωση είναι πιο επικίνδυνη

Στα άτομα με φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού, η νόσος συνήθως εξελίσσεται ήπια. Αντίθετα, για ασθενείς με εξασθενημένες άμυνες — για παράδειγμα, σε ογκολογικά περιστατικά ή όσους ζουν με HIV — αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα για βαρύτερη λοίμωξη. Η εγκυμοσύνη αποτελεί επίσης περίοδο αυξημένου κινδύνου, καθώς το παράσιτο μπορεί να φτάσει στο έμβρυο και να βλάψει την ανάπτυξη του εγκεφάλου ή των ματιών του.

Διαγνωστικές μέθοδοι για την τοξοπλάσμωση

Όταν υπάρχει υποψία τοξοπλάσμωσης, προτείνεται αρχικά αιματολογικός έλεγχος για την ανίχνευση συγκεκριμένων αντισωμάτων που παράγονται από το ανοσοποιητικό. Αν η μόλυνση είναι σε πρώιμο στάδιο και ο οργανισμός δεν πρόλαβε να παράγει επαρκή αντισώματα, η εξέταση ενδέχεται να χρειαστεί επανάληψη μετά από μερικές εβδομάδες. Αν η διάγνωση επιβεβαιωθεί, συχνά προτείθενται επιπλέον έλεγχοι με σκοπό να καθοριστεί η διάρκεια της λοίμωξης ή ενδεχόμενες επιπλοκές.

Σε πιο βαριές καταστάσεις, όπως όταν υπάρχει υποψία για φλεγμονή του εγκεφάλου, ο ιατρός μπορεί να συστήσει μαγνητική τομογραφία ή λήψη δείγματος εγκεφαλικού ιστού (βιοψία), ώστε να αναζητηθούν τυχόν κύστεις ή αλλοιώσεις που προκαλεί ο μικροοργανισμός.

Τοξοπλάσμωση στην εγκυμοσύνη

Αν διαγνωστεί τοξοπλάσμωση σε έγκυο, ο ιατρός πιθανόν να συστήσει περαιτέρω ελέγχους με στόχο να εκτιμηθεί αν η λοίμωξη έχει μεταδοθεί στο ακόμη αγέννητο μωρό. Ζωτικής σημασίας εξετάσεις αποτελούν το υπερηχογράφημα (που μπορεί να δείξει συσσώρευση υγρού στον εγκέφαλο ή άλλα ευρήματα) και η αμνιοπαρακέντηση — διαδικασία κατά την οποία λαμβάνεται δείγμα αμνιακού υγρού για τον εντοπισμό σημείων μόλυνσης, συνήθως μετά την 15η εβδομάδα της κύησης.

Θεραπευτικές επιλογές για την τοξοπλάσμωση

Για τους περισσότερους υγιείς ανθρώπους, δεν απαιτείται ειδική αγωγή, καθώς το ανοσοποιητικό τους μπορεί να αντιμετωπίσει τον μικροοργανισμό αποτελεσματικά. Ειδικά στις περιπτώσεις ατόμων με χρόνιες παθήσεις ή HIV, χορηγείται συνδυασμός φαρμάκων όπως η σουλφαδιᾳζίνη και η πυριμεθαμίνη, που στοχεύουν κατά των παρασίτων και άλλων λοιμώξεων.

Σε εγκύους όπου το βρέφος δεν έχει μολυνθεί, ενδέχεται να προταθεί η λήψη του αντιβιοτικού σπιραμυκίνης. Αν υπάρχει ένδειξη ότι το έμβρυο προσβλήθηκε, τότε μετά τη 16η εβδομάδα της κύησης μπορεί να ξεκινήσει συνδυασμένη θεραπεία με σουλφαδιᾳζίνη και πυριμεθαμίνη. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ιατρική παρακολούθηση είναι απαραίτητη.

Πιθανές επιπλοκές

Σε άτομα με υγιές ανοσοποιητικό, οι επιπλοκές είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ο υψηλότερος κίνδυνος αφορά όσους έχουν εξασθενημένες άμυνες λόγω καρκίνου, χρήσης συγκεκριμένων φαρμάκων (όπως κορτικοστεροειδή) ή HIV λοίμωξης. Σε τέτοια περιστατικά, η τοξοπλάσμωση μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρές εγκεφαλικές παθήσεις (εγκεφαλίτιδα) ή επιληπτικές κρίσεις. Αν δεν αντιμετωπιστεί, η λοίμωξη μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στον θάνατο, ενώ στα παιδιά που γεννιούνται με τη νόσο αναμένονται μακροπρόθεσμα προβλήματα όπως διαταραχές όρασης, ακοής ή νοητικής ανάπτυξης.

Τρόποι προστασίας από την τοξοπλάσμωση

• Όταν εργάζεστε σε κήπο ή σε εξωτερικούς χώρους, χρησιμοποιείτε γάντια και πλένετε καλά τα χέρια μετά.
• Φροντίζετε τα παιδικά δοχεία άμμου να είναι καλυμμένα για να αποφεύγεται η πρόσβαση γατών.
• Μετά τη διαχείριση ωμού κρέατος, καθαρίζετε σχολαστικά τα χέρια, τα μαγειρικά σκεύη και τις επιφάνειες με σαπούνι και ζεστό νερό.
• Βεβαιωθείτε ότι το κρέας ψήνεται καλά πριν την κατανάλωση, πλένετε σχολαστικά λαχανικά και φρούτα, και καταναλώνετε μόνο ελεγμένο πόσιμο νερό.
• Αποφεύγετε προϊόντα που περιέχουν ωμό γάλα ή αυγά.

Για όσους έχουν γάτες

• Κρατήστε τη γάτα εντός σπιτιού για μείωση της πιθανότητας να μολυνθεί.
• Μη δίνετε στη γάτα σας ωμό ή μισομαγειρεμένο κρέας.
• Αποφύγετε την επαφή με αδέσποτες γάτες και γατάκια.
• Όταν φροντίζετε τον χώρο υγιεινής της γάτας, πλένετε πάντα τα χέρια σας πριν αγγίξετε τρόφιμα ή τρώτε.
• Καθαρίζετε το δοχείο άμμου καθημερινά, χρησιμοποιώντας γάντια και πλύνετε τα ή εμβαπτίστε το σκεύος σε βραστό νερό για περίπου 5 λεπτά μετά.
• Η υγιεινή του χώρου υγιεινής της γάτας να γίνεται από άτομα που δεν ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες ή δεν βρίσκονται σε εγκυμοσύνη.

Πρόγνωση της νόσου

Στα υγιή άτομα, η τοξοπλάσμωση, κατά κανόνα, δεν προκαλεί ιδιαίτερα προβλήματα. Αντίθετα, οι έγκυες γυναίκες και όσοι έχουν διαταραχές στο ανοσοποιητικό πρέπει να λαμβάνουν ιδιαίτερες προφυλάξεις, καθώς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για επιπλοκές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η μακροχρόνια φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι απαραίτητη μέχρι να επανέλθουν οι άμυνες του οργανισμού. Στα νεογνά που λαμβάνουν θεραπεία άμεσα μετά τη γέννηση, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αποφευχθούν ή να μειωθούν οι σοβαρές επιπτώσεις της νόσου. Η θεραπεία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να περιορίσει το ποσοστό μετάδοσης στο έμβρυο ακόμη και κατά 60%.