Υποθυρεοειδισμός (Μειωμένη λειτουργία του θυρεοειδούς): συμπτώματα, αιτίες, διαγνωστικές εξετάσεις, θεραπεία

Ο υποθυρεοειδισμός είναι μια πάθηση κατά την οποία ο θυρεοειδής αδένας παράγει ανεπαρκείς ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών. Ο θυρεοειδής βρίσκεται χαμηλά, μπροστά στον λαιμό και οι ορμόνες του επηρεάζουν σχεδόν κάθε ιστό και όργανο του σώματος, από την καρδιά και τον εγκέφαλο έως τους μύες και το δέρμα. Η μειωμένη παραγωγή αυτών των ορμονών επιβραδύνει πολλές λειτουργίες του οργανισμού.

Πώς επηρεάζει ο θυρεοειδής το σώμα

Ο θυρεοειδής ρυθμίζει τον μεταβολισμό, δηλαδή την διαδικασία μετατροπής της τροφής σε ενέργεια. Η ταχύτητα του μεταβολισμού εξαρτάται άμεσα από τις συγκεντρώσεις των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα. Όταν αυτές λείπουν, μειώνεται ο καρδιακός ρυθμός, δυσχεραίνεται η διατήρηση της φυσιολογικής θερμοκρασίας σώματος, εμφανίζονται αίσθημα κόπωσης και αδυναμία. Η βραδύτερη μεταβολική λειτουργία σημαίνει ότι το σώμα καίει λιγότερες θερμίδες, προκαλώντας συχνά κούραση ή ακόμα και αύξηση βάρους χωρίς ξεκάθαρη αιτία.

Τα πρώτα συμπτώματα

Τα σημάδια του υποθυρεοειδισμού συχνά εμφανίζονται σταδιακά και μπορεί να είναι ασαφή, συχνά συγχέονται με άλλες καταστάσεις υγείας. Συνήθεις ενδείξεις είναι:

• Βραδύτερος καρδιακός ρυθμός
• Ξηρότητα δέρματος και τριχόπτωση
• Συνεχής κόπωση και υποτονικότητα
• Αυξημένη ευαισθησία στο κρύο
• Δυσκοιλιότητα
• Βραχνάδα στη φωνή
• Πόνοι και δυσκαμψία σε αρθρώσεις και μύες
• Πρήξιμο στο πρόσωπο
• Δυσκολία στη μνήμη και τη συγκέντρωση
• Αλλαγές στην έμμηνο ρύση
• Απότομη αύξηση ή δυσκολία απώλειας βάρους
• Διόγκωση του θυρεοειδούς (βρογχοκήλη)

Συμπτώματα σε παιδιά και βρέφη

Τα μικρότερα παιδιά εκδηλώνουν παρόμοια συμπτώματα με τους ενήλικες, αλλά υπάρχουν και διαφορές. Στα παιδιά, ο υποθυρεοειδισμός μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη, την έναρξη της εφηβείας, την οδοντοφυΐα ή να προκαλέσει νοητικές διαταραχές. Στα βρέφη μπορεί να εμφανίζονται μειωμένος μυϊκός τόνος, παρατεταμένος ίκτερος, πρησμένο πρόσωπο, δυσκολίες στη σίτιση, διόγκωση στην κοιλιακή χώρα, δυσκοιλιότητα και μερικές φορές ομφαλοκήλη.

Υποκλινικός υποθυρεοειδισμός

Υποκλινικός υποθυρεοειδισμός εντοπίζεται όταν η τιμή της θυροξίνης (Τ4) βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα, ενώ η τιμή της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TSH) είναι αυξημένη. Σε αυτήν τη φάση, τα συμπτώματα συνήθως δεν έχουν εμφανιστεί, όμως αυξάνεται η πιθανότητα να εξελιχθεί μελλοντικά σε πραγματικό υποθυρεοειδισμό. Αυτή η κατάσταση συναντάται συχνότερα σε γυναίκες, άτομα άνω των 60 ετών ή όσους πάσχουν από χρόνια νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.

Υποθυρεοειδισμός και υπερθυρεοειδισμός: ποιες είναι οι διαφορές;

Σε αντίθεση με τον υποθυρεοειδισμό, ο υπερθυρεοειδισμός οφείλεται σε αυξημένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση των λειτουργιών του οργανισμού: ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται, το σωματικό βάρος μειώνεται, παρατηρούνται νευρικότητα, τρέμουλο, διαταραχές ύπνου, έντονη εφίδρωση, διόγκωση του θυρεοειδούς (βρογχοκήλη) και μυϊκή αδυναμία.

Αίτια του υποθυρεοειδισμού

Ο πιο συχνός παράγοντας που προκαλεί υποθυρεοειδισμό είναι η χρόνια φλεγμονώδης πάθηση του θυρεοειδούς, γνωστή και ως χρόνια θυρεοειδίτιδα. Σε αυτή την περίπτωση, το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στον ίδιο τον αδένα, οδηγώντας σε μείωση της παραγωγής των ορμονών του.

Άλλες πιθανές αιτίες είναι:

• Ακτινοθεραπεία σε περιοχή λαιμού ή θώρακα, που εφαρμόζεται για κακοήθεις όγκους και μπορεί να βλάψει τον θυρεοειδή
• Φάρμακα που μειώνουν τα επίπεδα των ορμονών (π.χ. φάρμακα για καρδιοπάθειες, ψυχιατρικές παθήσεις ή θεραπείες ογκολογίας)
• Χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου ή μέρους του θυρεοειδούς, που οδηγεί σε μείωση ή πλήρη διακοπή της ορμονικής παραγωγής
• Έλλειψη ιωδίου, απαραίτητου για τη σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών. Ιώδιο λαμβάνεται κυρίως από διατροφή που περιλαμβάνει ιωδιούχο αλάτι, ψάρια, θαλασσινά, γαλακτοκομικά, αυγά, φύκια
• Κύηση: μετά τον τοκετό, κάποιες γυναίκες εμφανίζουν φλεγμονή του θυρεοειδούς, με αρχική αύξηση και στη συνέχεια απότομη πτώση των ορμονών
• Συγγενή προβλήματα λειτουργίας του θυρεοειδούς, όταν τα νεογνά γεννιούνται με υποπλασία ή δυσλειτουργία του αδένα
• Σπάνιες διαταραχές υπόφυσης ή υποθαλάμου, περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την παραγωγή της ορμόνης TSH

Πρωτοπαθής και δευτεροπαθής υποθυρεοειδισμός

Πρωτοπαθής υποθυρεοειδισμός προκαλείται από πρωτογενή δυσλειτουργία στον ίδιο τον θυρεοειδή. Δευτεροπαθής μορφή εμφανίζεται όταν τα αίτια βρίσκονται σε άλλες περιοχές του οργανισμού, όπως η υπόφυση ή ο υποθάλαμος. Αν η ανεπάρκεια των ορμονών σχετίζεται ειδικά με τον υποθάλαμο, η πάθηση χαρακτηρίζεται ως τριτοπαθής υποθυρεοειδισμός.

Παράγοντες κινδύνου

Ο υποθυρεοειδισμός εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, ιδίως σε όσες αντιμετωπίζουν ήδη κάποια αυτοάνοση διαταραχή ή έχουν οικογενειακό ιστορικό παθήσεων του θυρεοειδούς. Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι:

• Ακτινοθεραπεία σε περιοχή λαιμού ή θώρακα
• Πρόσφατη κύηση
• Αυτοάνοσες διαταραχές (όπως διαβήτης τύπου 1, κοιλιοκάκη)
• Προηγούμενες χειρουργικές επεμβάσεις στον θυρεοειδή ή θεραπεία για υποθυρεοειδισμό

Πώς γίνεται η διάγνωση υποθυρεοειδισμού;

Η επιβεβαίωση της διάγνωσης γίνεται με αιματολογικές εξετάσεις. Ο ιατρός μπορεί να συστήσει τους παρακάτω ελέγχους:

• Μέτρηση TSH (θυρεοειδοτρόπου ορμόνης), ο βασικός έλεγχος για τη λειτουργία του θυρεοειδούς
• Έλεγχος επιπέδων Τ4 (θυροξίνης), όπου πολύ χαμηλές τιμές υποδηλώνουν συνήθως υποθυρεοειδισμό
• Μέτρηση T3 (τριιωδοθυρονίνης), που γίνεται επιπλέον αν υπάρχει υποψία διαταραχής ισορροπίας ορμονών
• Ανίχνευση αυτοαντισωμάτων του θυρεοειδούς, για να διευκρινιστεί εάν η αιτία είναι αυτοάνοση
• Υπερηχογραφικός έλεγχος θυρεοειδούς, ειδικά όταν υπάρχει υποψία βρογχοκήλης, φλεγμονής ή όζων

Αντιμετώπιση του υποθυρεοειδισμού

Η θεραπεία του υποθυρεοειδισμού περιλαμβάνει συνήθως χορήγηση συνθετικών θυρεοειδικών ορμονών (λεβοθυροξίνη). Η αγωγή λαμβάνεται καθημερινά και διαρκεί εφ’ όρου ζωής. Τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα παρακολουθούνται τακτικά από τον ιατρό, ώστε να προσαρμόζεται η δόση αν χρειαστεί.

Η βελτίωση των συμπτωμάτων μπορεί να αργήσει μερικές εβδομάδες μετά την έναρξη της θεραπείας. Οι τακτικές ιατρικές επισκέψεις είναι σημαντικές, ιδίως σε περιπτώσεις αλλαγών βάρους ή εμφάνισης νέων συμπτωμάτων. Σε σοβαρό υποθυρεοειδισμό ή ιστορικό καρδιοπαθειών, η θεραπεία αρχίζει συχνά με χαμηλότερη δόση, για να προσαρμοστεί ο οργανισμός.

Είναι ουσιώδες να ενημερώνετε τον ιατρό για όλα τα φάρμακα, συμπληρώματα και τα βότανα που λαμβάνετε, επειδή ορισμένες ουσίες επηρεάζουν την απορρόφηση ή τη δράση της θυρεοειδικής ορμόνης.

Φυσικές λύσεις και τρόπος ζωής

Παρότι οι εναλλακτικές μέθοδοι δεν θεραπεύουν τον υποθυρεοειδισμό, ορισμένα συμπληρώματα, βότανα ή πρακτικές όπως η διαχείριση του άγχους μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της γενικής ευεξίας. Ωστόσο, κάποια βότανα και τροφικά συμπληρώματα ενδέχεται να επηρεάσουν την απορρόφηση ή τη δράση των φαρμάκων. Ο ιατρός μπορεί να συστήσει βιταμίνες (όπως βιταμίνη D, Β12, ψευδάργυρο, σίδηρο) αν υπάρχουν διατροφικές ελλείψεις, αλλά η επίδρασή τους στη λειτουργία του θυρεοειδούς συνήθως δεν έχει τεκμηριωθεί. Η χρήση συμπληρωμάτων ιωδίου δεν συνιστάται κατά τη διάρκεια θεραπείας με λεβοθυροξίνη.

Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγείται παρασκεύασμα ζωικής προέλευσης (εκχύλισμα αποξηραμένου θυρεοειδούς), αλλά αυτά τα σκευάσματα δεν έχουν ευρεία αποδοχή λόγω έλλειψης επαρκών ερευνητικών δεδομένων για την ασφάλεια και αποτελεσματικότητά τους.

Δραστηριότητες όπως η γιόγκα, ο διαλογισμός ή ο βελονισμός μπορεί να συμβάλλουν στη διαχείριση του στρες και στη βελτίωση ποιότητας ζωής.

Διατροφή και υποθυρεοειδισμός

Δεν υπάρχει μία ενιαία ιδανική διατροφή για τους πάσχοντες από υποθυρεοειδισμό. Συνιστάται κατανάλωση άφθονων φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως, άπαχου κρέατος και ψαριών. Είναι ωφέλιμο να εντάξετε τρόφιμα πλούσια σε σελήνιο, όπως τα βραζιλιάνικα φιστίκια, το τυρί κότατζ και ορισμένα ψάρια, διότι το σελήνιο είναι αναγκαίο για τη λειτουργία του θυρεοειδούς.

Πρέπει να προσέχετε ή να μειώσετε την κατανάλωση σόγιας, φυκιών, ξηρών καρπών, ορισμένων ριζών, τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, ειδικά όταν λαμβάνονται μαζί με χάπια θυρεοειδικών ορμονών, καθώς μπορεί να επηρεάσουν την απορρόφηση των φαρμάκων. Η κασάβα, ριζώδες λαχανικό, απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση αν δεν έχει μαγειρευτεί σωστά. Οποιαδήποτε αλλαγή διατροφής θα πρέπει να συζητηθεί με ιατρό ή διαιτολόγο.

Πιθανές επιπλοκές

Αν ο υποθυρεοειδισμός μείνει αδιάγνωστος ή δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να προκαλέσει:

• Βρογχοκήλη – διόγκωση θυρεοειδούς που προκαλεί αλλαγή στην εμφάνιση του λαιμού και δυσκολία στην κατάποση
• Καρδιοαγγειακά νοσήματα, κυρίως λόγω αυξημένης LDL χοληστερόλης και εναπόθεσης λιπιδίων στα αγγεία
• Υπογονιμότητα λόγω διαταραγμένης ωορρηξίας και εξέλιξης των ωαρίων
• Πόνοι σε αρθρώσεις και μύες ή τενοντίτιδα
• Διαταραχές στη μνήμη, τη συγκέντρωση και μείωση του κινήτρου
• Ευκολότερη αύξηση βάρους λόγω αργού μεταβολισμού
• Περιφερική νευροπάθεια με μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα άκρα λόγω βλάβης νεύρων

Η ακραία μείωση των θυρεοειδικών ορμονών αποτελεί απειλητική για τη ζωή κατάσταση και μπορεί να οδηγήσει σε μυξοίδημα, μια σπάνια αλλά σοβαρή επιπλοκή με πιθανό κώμα ή απώλεια συνείδησης, που απαιτεί επείγουσα θεραπεία.

Σε εγκύους, ο υποθυρεοειδισμός είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνος, καθώς κατά τους πρώτους μήνες της κύησης το έμβρυο εξαρτάται αποκλειστικά από τις ορμόνες της μητέρας, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την εγκεφαλική ανάπτυξη του παιδιού.

Χρήσιμες πληροφορίες και τι πρέπει να προσέχετε

Ο υποθυρεοειδισμός είναι συχνή και θεραπεύσιμη πάθηση. Η βασική θεραπεία περιλαμβάνει ορμονική υποκατάσταση και σωστή διατροφή. Σε περίπτωση που παρατηρήσετε επίμονη κόπωση, αλλαγές βάρους, διαταραχές ύπνου, επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού, πόνο σε αρθρώσεις ή μύες, πρέπει να συμβουλευτείτε γιατρό για έλεγχο του θυρεοειδούς, ειδικά εάν είστε έγκυος ή γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας. Τα συμπληρώματα ή οι διατροφικές προσαρμογές βοηθούν μόνο στην ευεξία – η φαρμακευτική θεραπεία παραμένει βασική. Η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και απαιτεί εξατομικευμένη προσέγγιση, πάντα σε συνεννόηση με ειδικό.