Βήχας (κοκκύτης): αιτίες, συμπτώματα, θεραπεία και πρόληψη

Ο κοκκύτης, γνωστός και ως pertussis, είναι μια βακτηριακή λοίμωξη του αναπνευστικού, που προσβάλλει τη ρινική και φαρυγγική βλεννογόνο. Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από παρατεταμένες, έντονες κρίσεις βήχα, συχνά συνοδευόμενες από ιδιαίτερο ήχο στη φάση της εισπνοής μετά το βήξιμο.

Η συγκεκριμένη λοίμωξη μεταδίδεται πολύ εύκολα, ωστόσο ο εμβολιασμός προσφέρει αποτελεσματική προστασία. Για τα βρέφη και τα παιδιά συστήνεται το εμβόλιο DTaP, ενώ για μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες το εμβόλιο Tdap. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται τόσο οι ίδιοι όσο και όσοι βρίσκονται στο περιβάλλον τους.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται σταδιακά

Ο κοκκύτης ξεκινά συνήθως με ήπια συμπτώματα που μοιάζουν με κοινό κρυολόγημα. Στα αρχικά στάδια μπορούν να παρουσιαστούν:

• Ήπιος βήχας
• Φτέρνισμα
• Καταρροή
• Ελαφρύς πυρετός (έως 39°C)
• Περιστασιακά διάρροια

Περίπου μία εβδομάδα ή δέκα ημέρες μετά την έναρξη, ο βήχας εντείνεται και γίνεται συχνότερος, με κρίσεις που μπορεί να διαρκούν έως και ένα λεπτό χωρίς διακοπή, ενώ μετά από αυτές συνήθως ακούγεται διαπεραστικός ήχος στην προσπάθεια για εισπνοή. Οι κρίσεις βήχα είναι συνήθως ξηρές, χωρίς παραγωγή πτυέλων.

Δεν παρουσιάζουν όλοι οι ασθενείς τα τυπικά συμπτώματα. Σε βρέφη, ο βήχας μπορεί να απουσιάζει τελείως, με αποκορύφωμα επεισόδια άπνοιας ή ακόμα και εμετούς. Στους ενήλικες εκδηλώνεται κυρίως με παρατεταμένο και εξαντλητικό βήχα, χωρίς χαρακτηριστικό ήχο.

Οι κρίσεις βήχα μπορεί να παραμείνουν για αρκετές εβδομάδες και, παρόλο που τα συμπτώματα αρχίζουν να υποχωρούν σταδιακά, ο βήχας μπορεί να επανεμφανιστεί και να συνεχιστεί για 10 ή και περισσότερες εβδομάδες.

Τρόποι μετάδοσης του κοκκύτη

Η λοίμωξη οφείλεται στο βακτήριο Bordetella pertussis, το οποίο διασπείρεται μέσω αερομεταφερόμενων σταγονιδίων όταν ο ασθενής βήχει, γελά ή φτερνίζεται. Τα μικρόβια μεταδίδονται στους αεραγωγούς κοντινών ατόμων, προσκολλούνται στον βλεννογόνο των βρόγχων και προκαλούν φλεγμονή και ερεθισμό που οδηγούν στον επίμονο βήχα.

Διαφορές κοκκύτη και ψευδομεμβρανώδους λαρυγγίτιδας (croup)

Παρόλο που και οι δύο παθήσεις πλήττουν το αναπνευστικό, έχουν διαφορετική αιτία εμφάνισης. Ο croup κατά κανόνα οφείλεται σε ιούς, ενώ ο κοκκύτης προκαλείται από βακτήρια. Ο croup συνήθως έχει πιο ήπια και σύντομη πορεία, με βήχα που θυμίζει γαύγισμα. Στον κοκκύτη αντίθετα, στο τέλος της κρίσης βήχα ακούγεται ιδιόρρυθμος ήχος. Δεν υπάρχει εμβόλιο ή αποτελεσματική αντιβιοτική θεραπεία για το croup.

Ποιοι κινδυνεύουν από κοκκύτη

Παλιότερα θεωρούνταν νόσος της παιδικής ηλικίας, αλλά μπορεί να προσβάλει κάθε ηλικιακή ομάδα. Τα βρέφη που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο και μπορεί να εμφανίσουν ιδιαιτέρως σοβαρή συμπτωματολογία. Μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες με εξασθενημένο ή μη επικαιροποιημένο ανοσοποιητικό μπορούν να εκδηλώσουν την πάθηση, ωστόσο η πορεία είναι ηπιότερη, ιδίως για τους εμβολιασμένους.

Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο

Αυξημένος κίνδυνος υφίσταται για όσους δεν έχουν εμβολιαστεί ή των οποίων η ανοσία έχει εξασθενήσει με την πάροδο των ετών. Στα νεογνά κάτω των δύο μηνών δεν ενδείκνυνται ακόμη τα εμβόλια, συνεπώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτα από τη γέννηση. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ακόμα και εμβολιασμένοι μπορούν σε σπάνιες περιπτώσεις να προσβληθούν, αλλά ολόκληρη η κλινική εικόνα είναι σημαντικά ελαφρύτερη.

• Στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι περισσότερο ήπια και η διάρκειά τους συντομότερη
• Οι κρίσεις βήχα είναι λιγότερες ή πιο ήπιες

Πιθανές επιπλοκές

Ο κοκκύτης μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος στους βρέφη, καθώς οι έντονες κρίσεις βήχα ενδέχεται να επηρεάσουν την αναπνοή και να διακόψουν προσωρινά την οξυγόνωση του οργανισμού. Οι σοβαρές εκδηλώσεις μπορεί να επιφέρουν, για παράδειγμα:

• Εγκεφαλικές βλάβες ή αιμορραγία εντός του εγκεφάλου
• Πνευμονία
• Σπασμούς
• Προσωρινές αναπνευστικές παύσεις

Τα βρέφη έως 12 μηνών με ενδείξεις κοκκύτη χρειάζονται στενή παρακολούθηση και ενίοτε νοσοκομειακή φροντίδα. Για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους ενήλικες, η πορεία συνήθως είναι πιο ήπια, ωστόσο οι κρίσεις βήχα μπορούν να προκαλέσουν επιπλοκές όπως:

• Πνευμονία
• Κήλες του κοιλιακού τοιχώματος
• Ρήξεις αιμοφόρων αγγείων
• Κακώσεις πλευρών λόγω πτώσης
• Ακράτεια ούρων
• Διαταραχές στον ύπνο

Διάγνωση

Τα συμπτώματα του κοκκύτη συχνά μοιάζουν με άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού, γεγονός που δυσχεραίνει την έγκαιρη αναγνώριση. Η επιβεβαίωση γίνεται με εργαστηριακές εξετάσεις, όπως:

• Λήψη επιχρίσματος από τον ρινοφάρυγγα για ανίχνευση του αιτιολογικού βακτηρίου
• Αιματολογικός έλεγχος για αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων
• Ακτινογραφία θώρακος για εντοπισμό φλεγμονωδών αλλοιώσεων, ιδιαίτερα αν υπάρχει υποψία πνευμονίας

Αντιμετώπιση του κοκκύτη

Τα καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα παρατηρούνται με την έγκαιρη έναρξη αντιβιοτικών. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις η διάγνωση γίνεται με καθυστέρηση και τότε η θεραπεία προσφέρει λιγότερα οφέλη. Τα συνήθη αντιβηχικά και αποχρεμπτικά σκευάσματα δεν έχουν αποτελεσματικότητα στη συγκεκριμένη λοίμωξη.

Όταν οι κρίσεις βήχα εμποδίζουν την πρόσληψη τροφής ή υγρών, αυξάνεται ο κίνδυνος αφυδάτωσης, οπότε είναι απαραίτητη η έγκαιρη ιατρική αξιολόγηση.

Οδηγίες φροντίδας στο σπίτι

• Ξεκουραστείτε ώστε ο οργανισμός να ανακάμψει πιο αποτελεσματικά
• Προτιμήστε μικρότερα και συχνότερα γεύματα για να μειώσετε τον κίνδυνο εμετού λόγω βήχα
• Φροντίστε το περιβάλλον να είναι καθαρό και χωρίς ερεθιστικά στοιχεία όπως σκόνη ή καπνό
• Εξασφαλίστε επαρκή ενυδάτωση με λήψη νερού ή άλλων υγρών ώστε να αποτρέψετε την αφυδάτωση

Ο έλεγχος του κοκκύτη μέσω εμβολιασμού

Η σημαντικότερη προληπτική δράση είναι ο εμβολιασμός στην κατάλληλη ηλικία. Τα βρέφη από 2 μηνών πρέπει να ακολουθούν το προβλεπόμενο πρόγραμμα εμβολιασμού: ανά δύο μήνες κατά το πρώτο εξάμηνο, στη συνέχεια μεταξύ 15 και 18 μηνών, και πάλι στην ηλικία των 4 έως 6 ετών.

Τα μεγαλύτερα παιδιά απαιτούν αναμνηστική δόση Tdap στην εφηβεία (11-12 ετών) και οι ενήλικες κάθε 10 χρόνια. Οι εγκυμονούσες οφείλουν να λαμβάνουν επιπλέον δόση στην αρχή του τρίτου τριμήνου κύησης. Άτομα χωρίς προηγούμενο εμβολιασμό ή αναμνηστική δόση μπορούν να λάβουν το εμβόλιο οποιαδήποτε στιγμή, ενώ μετά από τραυματισμό ή εγκαύματα μπορεί να χρειαστεί προγενέστερη χορήγηση δόσης.

• Μετά τον εμβολιασμό, ενδέχεται να εμφανιστούν τοπικός ερεθισμός, ήπια φαγούρα στη θέση ένεσης, ελαφρύς πυρετός, κεφαλαλγία, κοιλιακό άλγος, υπνηλία, ναυτία ή διάρροια.

Πρόσθετοι τρόποι πρόληψης

• Σε περίπτωση ασθενούς με κοκκύτη, είναι σημαντικό το άτομο να καλύπτει το στόμα κατά το φτέρνισμα ή το βήχα, να πλένει συχνά τα χέρια και, εφόσον είναι εφικτό, να χρησιμοποιεί μάσκα σε κλειστούς χώρους με άλλους ανθρώπους
• Μετά από επαφή με ασθενή, μπορεί να χορηγηθεί προληπτική αντιβίωση, ειδικά σε εγκύους, άτομα με υποκείμενα νοσήματα, βρέφη κάτω των 12 μηνών ή όσους διαμένουν με ευάλωτες ομάδες

Πορεία και πρόγνωση της νόσου

Τα συμπτώματα τύπου κρυολογήματος επικρατούν στην αρχή, για έως και δύο εβδομάδες, και στη συνέχεια ακολουθούν παρατεταμένες κρίσεις βήχα που διαρκούν 10 εβδομάδες ή και περισσότερο. Η ανάρρωση συνήθως είναι αργή και ο βήχας μπορεί να επιμείνει για αρκετούς μήνες, ιδιαίτερα όταν η διάγνωση καθυστερήσει.

Σημεία που αξίζει να θυμάστε

• Ο κοκκύτης αποτελεί ιδιαίτερα μεταδοτική βακτηριακή λοίμωξη του αναπνευστικού, επικίνδυνη κυρίως για τα βρέφη
• Οι χαρακτηριστικές κρίσεις βήχα συνοδεύονται συχνά από διαπεραστικό ήχο κατά την εισπνοή
• Η έγκαιρη και πλήρης εμβολιαστική κάλυψη παιδιών εξασφαλίζει προστασία, ενώ απαιτείται αναμνηστική δόση ανά δεκαετία
• Εάν ο βήχας διαρκεί περισσότερο από μία εβδομάδα, ειδικά με σημεία πνιγμού ή άπνοιας, είναι απαραίτητη η επικοινωνία με επαγγελματία υγείας