Εποχική κατάθλιψη: συμπτώματα, αιτίες και θεραπεία

Τα συμπτώματα της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής εμφανίζονται κάθε χρόνο περίπου την ίδια περίοδο, συχνά ξεκινούν το φθινόπωρο ή το χειμώνα και υποχωρούν με τον ερχομό της άνοιξης ή του καλοκαιριού. Η διαταραχή αυτή δεν αποτελεί ξεχωριστή μορφή διαταραχής της διάθεσης, αλλά αποτελεί έναν τύπο μείζονος κατάθλιψης ή διπολικής διαταραχής, όπου η διάθεση και η συμπεριφορά επηρεάζονται από τις εποχές.

Πώς εντοπίζεται η εποχική κατάθλιψη

Η εποχική διαταραχή συνδέεται με κυκλικές μεταβολές στη διάθεση. Η διάγνωση τίθεται όταν τα συμπτώματα εκδηλώνονται κατά την ίδια εποχή για τουλάχιστον δύο διαδοχικά έτη, ενώ τις υπόλοιπες περιόδους το άτομο αισθάνεται φυσιολογικά. Επίσης αναγνωρίζεται ότι σε ορισμένους ανθρώπους ενδέχεται να υπάρχουν περισσότερες περίοδοι με καταθλιπτικά ή μανιακά επεισόδια συγκριτικά με περιόδους χωρίς τέτοια συμπτώματα.

Η αναγνώριση της διαταραχής συχνά αποτελεί πρόκληση, καθώς τα συμπτώματα μοιάζουν με χρόνιο σύνδρομο κόπωσης, διαταραχές του θυρεοειδούς, αλλαγές στα επίπεδα σακχάρου αίματος, ιογενείς λοιμώξεις ή άλλες μεταπτώσεις της διάθεσης.

Διερεύνηση και αξιολόγηση

• Γίνεται κλινική εξέταση για να εντοπιστούν τυχόν οργανικά προβλήματα υγείας.
• Ενδεχομένως να ζητηθούν εργαστηριακές εξετάσεις αίματος προκειμένου να αποκλειστούν άλλες σωματικές παθήσεις.
• Κατά τη συζήτηση εξετάζονται οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά του ατόμου.
• Ίσως ζητηθεί να συμπληρωθεί ερωτηματολόγιο σχετικό με τα συμπτώματα.

Θεραπευτικές επιλογές

Το εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται με βάση την ένταση των συμπτωμάτων και την ύπαρξη ενδεχόμενων άλλων διαταραχών της διάθεσης.

Φαρμακευτική αγωγή για την εποχική κατάθλιψη

Κυρίως χορηγούνται αντικαταθλιπτικά. Ορισμένα φάρμακα μπορεί να ξεκινήσουν προληπτικά πριν εμφανιστούν τα αναμενόμενα συμπτώματα, καθώς η δράση τους δεν είναι άμεση. Σε κάποιες περιπτώσεις προτείνονται και άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε ατόμου.

Ψυχοθεραπεία

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία συμβάλλει στην απόκτηση δεξιοτήτων για την καλύτερη διαχείριση αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που σχετίζονται με τις εποχικές διακυμάνσεις της διάθεσης. Μέσω αυτής της προσέγγισης διδάσκονται στρατηγικές αυτοβοήθειας και τρόποι αντιμετώπισης δυσκολιών.

Βιταμίνη D και διατροφή

Έρευνες δείχνουν ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D είναι πιο συχνά σε άτομα με εποχική διαταραχή, αν και παραμένει ασαφές αν τα συμπληρώματα περιορίζουν τα συμπτώματα. Ο συνήθης λόγος για αυτή την έλλειψη είναι η μειωμένη έκθεση στο ηλιακό φως ή η ανεπαρκής πρόσληψη βιταμίνης D από τη διατροφή. Η αποτελεσματικότητα άλλων διατροφικών συμπληρωμάτων στη διαταραχή αυτή δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί.

Φωτοθεραπεία και φυσικός φωτισμός

Μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους για άτομα που παρουσιάζουν μείωση της διάθεσης κατά τους ψυχρούς μήνες ή με περιορισμένη ηλιακή έκθεση είναι η φωτοθεραπεία. Ο φωτισμός επηρεάζει τον κιρκαδικό ρυθμό και συγκεκριμένες ορμόνες, συνεπώς η έλλειψή του μπορεί να επιδεινώσει τη διάθεση.

Βασικές αρχές φωτοθεραπείας

• Χρησιμοποιείται ειδική λάμπα, της οποίας η φωτεινότητα υπερβαίνει κατά πολύ τους κοινούς οικιακούς λαμπτήρες.
• Η θεραπεία γίνεται σε απόσταση 50 εκατοστών από τη λάμπα, χωρίς άμεση οπτική επαφή με το φως.
• Στην αρχή οι συνεδρίες διαρκούν 10 έως 15 λεπτά, αυξάνονται σταδιακά μέχρι τα 30 με 45 λεπτά καθημερινά.

Σε ορισμένα άτομα τα συμπτώματα περιορίζονται αισθητά εντός λίγων δευτερολέπτων, ενώ άλλοι ενδέχεται να χρειαστούν μακροχρόνια εφαρμογή. Μερικές φορές η θεραπεία επαναλαμβάνεται περισσότερες από μία φορές την ημέρα. Ενδείκνυται η φωτοθεραπεία να συνεχίζεται μέχρι την άνοιξη ή το καλοκαίρι, όταν η ηλιοφάνεια αυξάνεται φυσικά.

Επιλογή λάμπας φωτοθεραπείας

Πριν την αγορά μιας λάμπας, συνίσταται η προηγούμενη συζήτηση με επαγγελματία υγείας για την κατάλληλη ένταση και χρήση. Η γενική οδηγία είναι να προτιμηθεί λάμπα με φωτεινότητα τουλάχιστον 10.000 λουξ και ελάχιστη έκλυση υπεριωδών ακτινών.

Άλλες παράμετροι της φωτοθεραπείας

Τα άτομα με ευαίσθητο δέρμα, οφθαλμικές παθήσεις ή με ιστορικό εκδηλώσεων διπολικής διαταραχής, θα πρέπει να συμβουλεύονται τον ιατρό πριν τη φωτοθεραπεία. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενημερωθεί ο θεράπων για πιθανούς οφθαλμολογικούς κινδύνους, όπως είναι το γλαύκωμα ή ο καταρράκτης.

Υπαίθριες δραστηριότητες και φυσικό φως

Οι ειδικοί παροτρύνουν σε συχνή παραμονή σε εξωτερικό περιβάλλον, ιδίως τις πρωινές ώρες όταν υπάρχει φως. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι εφικτό λόγω εποχής, μπορούν να βοηθήσουν η φωτοθεραπεία ή η φαρμακευτική αγωγή.

Πρόληψη

Παρά το περιορισμένο εύρος ερευνών για την πρόληψη της εποχικής διαταραχής, μερικές συνήθειες μπορεί να στηρίξουν ψυχική ευεξία και να μειώσουν την πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων:

• Η καθημερινή παραμονή σε εξωτερικό χώρο ενισχύει τα οφέλη του φυσικού φωτός, ακόμη και σε συννεφιασμένες μέρες. Όταν το ψύχος το καθιστά δύσκολο, καθίστε κοντά σε παράθυρο με ανοιχτές κουρτίνες.
• Η χρήση ειδικής λάμπας μπορεί να ξεκινήσει νωρίς το φθινόπωρο, πριν την έλευση των συννεφιασμένων ημερών.
• Ακολουθήστε τις ιατρικές οδηγίες σχετικά με το χρόνο λήψης των αντικαταθλιπτικών, όπου απαιτείται.
• Επιλέξτε ισορροπημένη διατροφή με φρούτα, λαχανικά, προϊόντα ολικής αλέσεως και πρωτεΐνες. Ακόμη και αν υπάρχει τάση για κατανάλωση υδατανθράκων ή γλυκών, διατηρήστε τον έλεγχο στη διατροφή.
• Η συστηματική άσκηση συνιστάται τουλάχιστον μισή ώρα πέντε ημέρες την εβδομάδα.
• Η ενεργή κοινωνική ζωή και η στήριξη από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον έχουν μεγάλη σημασία.

Καθημερινή ζωή με εποχικές διακυμάνσεις διάθεσης

Για τη μείωση των συμπτωμάτων της εποχικής διαταραχής είναι απαραίτητη η έκθεση σε φυσικό φως, η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση και η διατήρηση κοινωνικών επαφών. Τα παρακάτω μπορούν επίσης να βοηθήσουν:

• Όταν η διάθεση επιδεινώνεται αισθητά, επικοινωνήστε άμεσα με έναν ειδικό υγείας.
• Παρακολουθείτε το καθημερινό πρόγραμμα ύπνου, φροντίζοντας να κοιμάστε και να ξυπνάτε σε παρόμοια ώρα. Εάν χρειάζεται ύπνος μέσα στην ημέρα, φροντίστε να είναι σύντομος.
• Σιγουρευτείτε ότι τόσο το σπίτι όσο και ο χώρος εργασίας έχουν επαρκές φυσικό φως, τραβώντας τις κουρτίνες και αφαιρώντας ογκώδη φυτά.
• Βρείτε καθημερινές ενασχολήσεις που προσφέρουν ευχαρίστηση και χαλάρωση, όπως παρακολούθηση ταινιών ή συμμετοχή σε εθελοντική δράση.
• Αποφύγετε το αλκοόλ και άλλες ουσίες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη διάθεση.
• Θέστε προτεραιότητες και επικεντρωθείτε σε ένα έργο κάθε φορά, χωρίς να ασκείτε πίεση στον εαυτό σας για όλες τις υποχρεώσεις.
• Αποφύγετε να λαμβάνετε σημαντικές αποφάσεις κατά τις δύσκολες περιόδους.
• Εάν χρειαστεί αναζητήστε επικοινωνία με άτομα του περιβάλλοντός σας, ώστε να βρείτε λύσεις από κοινού.
• Δώστε χρόνο στον εαυτό σας, καθώς τα συμπτώματα συχνά υποχωρούν σταδιακά.

Πότε είναι απαραίτητη η συμβουλή γιατρού;

Όταν κάθε χρόνο παρατηρείτε ότι τα συμπτώματα στη διάθεση, την ενέργεια και το κίνητρο επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργικότητά σας, συμβουλευτείτε έγκαιρα γιατρό ή πάροχο υγείας. Ανοίξτε τη συζήτηση σχετικά με τα αισθήματά σας, ώστε να εντοπιστούν οι κατάλληλες λύσεις και μέθοδοι αντιμετώπισης.

Τι είναι η εποχική κατάθλιψη

Η εποχική κατάθλιψη είναι μορφή διαταραχής διάθεσης που επαναλαμβάνεται ανά έτος, κυρίως σε περιόδους ψύχους ή μειωμένου φωτός. Η διαχείρισή της προσαρμόζεται εξατομικευμένα με φωτοθεραπεία, ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, φαρμακευτική αγωγή ή αλλαγές στον τρόπο ζωής. Σε περίπτωση που παρατηρήσετε τέτοιες διακυμάνσεις στη διάθεση συγκεκριμένα διαστήματα του έτους, επικοινωνήστε με ειδικό. Μια έγκαιρη προσέγγιση συμβάλλει στην ταχύτερη βελτίωση της ψυχικής κατάστασης.