Υποογκαιμικό σοκ: συμπτώματα, στάδια, αιτίες, διάγνωση και θεραπεία

Ο υποογκαιμικός σοκ αποτελεί μια εξαιρετικά απειλητική για τη ζωή κατάσταση, η οποία εμφανίζεται όταν ο οργανισμός χάνει ξαφνικά μεγάλο όγκο αίματος ή υγρών, με συνέπεια τη σημαντική μείωση του όγκου αίματος στο σώμα. Αυτή η απώλεια διαταράσσει κρίσιμες λειτουργίες, καθώς οι ιστοί και τα ζωτικά όργανα δεν λαμβάνουν επαρκές οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Συχνά ο υποογκαιμικός σοκ ονομάζεται και σοκ χαμηλού όγκου.

Γιατί ο υποογκαιμικός σοκ είναι τόσο επικίνδυνος

Το αίμα παίζει πολλαπλούς βασικούς ρόλους: διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του σώματος, συμβάλλει στην πήξη και διασφαλίζει πως όλα τα κύτταρα λαμβάνουν όσα χρειάζονται για να λειτουργούν. Στην περίπτωση που η ποσότητα του αίματος μειωθεί σημαντικά, τα όργανα εξασθενούν γρήγορα και ενδέχεται να σταματήσουν να λειτουργούν εντελώς. Για το λόγο αυτό, ο υποογκαιμικός σοκ αποτελεί άμεση απειλή για τη ζωή.

Παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση

Η κύρια αιτία του υποογκαιμικού σοκ είναι η μαζική απώλεια αίματος η οποία συνήθως προκύπτει λόγω βαριάς κάκωσης ή ρήξης σημαντικού αιμοφόρου αγγείου. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αιμορραγικό σοκ. Ωστόσο, κίνδυνος υπάρχει ακόμα και όταν η απώλεια αίματος δεν είναι εμφανής. Αίμα μπορεί να συγκεντρωθεί και εντός του σώματος, για παράδειγμα σε περίπτωση ρήξης ανευρύσματος αορτής, τραύματος σε εσωτερικά όργανα ή επιπλοκής εξωμήτριας κύησης.

Μεγάλη απώλεια υγρών μπορεί να προκληθεί επίσης από εγκαύματα, έντονο ή παρατεταμένο εμετό ή διάρροια, ιδιαίτερα αν τα συμπτώματα επιμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Πρόσθετοι παράγοντες που ενισχύουν την εκδήλωση σοκ

• Σοβαρή αφυδάτωση λόγω μακροχρόνιας ασθένειας ή αυξημένης θερμοκρασίας σώματος
• Έντονη εφίδρωση
• Διαταραχές στη λειτουργία του εντέρου, όπως παρουσία στόμιου ή συριγγίου
• Νεφρικές παθήσεις που οδηγούν σε αυξημένη απώλεια υγρών (π.χ. χρήση διουρητικών φαρμάκων)
• Συσσώρευση υγρών στους ιστούς εξαιτίας νόσων όπως παγκρεατίτιδα ή εντερική απόφραξη

Συμπτώματα και ενδείξεις

Τα σημάδια του υποογκαιμικού σοκ διαφέρουν ανάλογα με το ποσό των υγρών που έχει χαθεί, τη γρήγορη εμφάνιση της απώλειας, την ηλικία, τη γενική υγεία και τον τρόπο του τραυματισμού.

Όταν υπάρχει εξωτερικό τραύμα, η σημαντική αιμορραγία γίνεται ορατή, ενώ σε περιπτώσεις εσωτερικής αιμορραγίας τα σημάδια είναι λιγότερο προφανή και συχνά αναγνωρίζονται από άλλα συμπτώματα.

• Αυξημένοι ή επιταχυνόμενοι παλμοί
• Ρηχή και ταχύτερη αναπνοή
• Γενικευμένη αδυναμία και έλλειψη σθένους
• Ατονία και κόπωση
• Σύγχυση ή αίσθημα ζάλης
• Σημαντική ή πλήρης διακοπή της ούρησης
• Πτώση της αρτηριακής πίεσης
• Δέρμα ψυχρό, υγρό και χλωμό

Αιτίες σοβαρής αιμορραγίας

• Κατάγματα της λεκάνης
• Τραύματα σε κεφάλι και αυχένα
• Βλάβες εσωτερικών οργάνων, συνήθως από σοβαρούς τραυματισμούς ή τροχαία ατυχήματα
• Ρήξη της καρδιάς ή σημαντικών αγγείων
• Γαστρεντερικές παθήσεις όπως έλκη
• Εξωμήτρια κύηση
• Αποκόλληση πλακούντα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
• Ρήξη κύστης ωοθήκης
• Έντονη αιμορραγία κατά τον τοκετό ή εντός του πρώτου εικοσιτετραώρου μετά τη γέννα
• Αιμορραγίες λόγω ενδομητρίωσης

Στάδια εξέλιξης του σοκ

• Αρχικό στάδιο: Απώλεια αίματος έως 15% του συνολικού όγκου (έως 750 ml). Τα αγγεία συσπώνται ελαφρώς, η αρτηριακή πίεση και οι παλμοί διατηρούνται σε φυσιολογικά επίπεδα, ενώ η ποσότητα των ούρων παραμένει αμετάβλητη.
• Δεύτερο στάδιο: Χάνεται 15–30% του αίματος (750–1500 ml). Οι καρδιακοί παλμοί αυξάνονται, το αίμα δίνεται προτεραιότητα στην καρδιά και τον εγκέφαλο, η αρτηριακή πίεση παραμένει ακόμη σταθερή, όμως η ούρηση μειώνεται και μπορεί να εμφανιστεί ανησυχία.
• Τρίτο στάδιο: Απώλεια 30–40% του αίματος (1500–2000 ml), η αρτηριακή πίεση και η διούρηση μειώνονται έντονα, το δέρμα είναι χλωμό και ψυχρό και πιθανώς να εμφανιστούν σύγχυση ή απάθεια.
• Τελικό στάδιο: Πάνω από 40% απώλεια αίματος (πάνω από 2000 ml), εμφανίζεται πολύ γρήγορη καρδιακή συχνότητα, ακραία αδυναμία, κρίσιμη πτώση της πίεσης και πλήρης διακοπή της ούρησης.

Διαγνωστική προσέγγιση και αξιολόγηση

Η αρχική εκτίμηση βασίζεται στην παρακολούθηση βασικών ζωτικών παραμέτρων, όπως η θερμοκρασία, οι παλμοί, η αναπνοή και η αρτηριακή πίεση. Ιδιαίτερη αξία δίνεται στο χρώμα και τη σύσταση του δέρματος. Αν ο ασθενής είναι σε εγρήγορση, εξετάζονται το ιστορικό υγείας και η γενική κατάσταση.

Ανάλογα με τα ενδεχόμενα αίτια του υποογκαιμικού σοκ, και ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ύποπτων γυναικολογικών καταστάσεων, πραγματοποιούνται επιπλέον εξετάσεις, όπως τεστ εγκυμοσύνης ή λήψη σχετικού ιστορικού για εμμηνορυσιακά και αιμορραγικά ζητήματα.

• Απεικονιστικές μέθοδοι όπως ακτινογραφία, υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία
• Εργαστηριακές αναλύσεις αίματος και ούρων
• Έλεγχος της καρδιακής λειτουργίας (υπερηχοκαρδιογράφημα, ηλεκτροκαρδιογράφημα)

Θεμελιώδεις αρχές αντιμετώπισης

Πρώτο βήμα αποτελεί η ταχεία μεταφορά του ασθενούς σε κατάλληλη ιατρική μονάδα. Κατά τη διακομιδή επιχειρείται η όσο το δυνατόν ταχύτερη ανακοπή της αιμορραγίας. Στο νοσοκομείο, προτεραιότητα έχει η άμεση παροχή οξυγόνου στους ιστούς, η διακοπή της απώλειας αίματος και η αναπλήρωση χαμένων υγρών.

Η χορήγηση υγρών γίνεται κατά κύριο λόγο ενδοφλέβια μέσω ορού. Σε περιπτώσεις απώλειας πάνω από 30% του αίματος, το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών χρειάζεται μετάγγιση. Αν είναι απαραίτητο, πραγματοποιούνται χειρουργικές επεμβάσεις, ειδικά σε περίπτωση εσωτερικής αιμορραγίας ή γυναικολογικών επιπλοκών.

Πιθανές επιπλοκές

• Βαριές λοιμώξεις, ειδικά μετά από τραυματισμούς
• Νεφρική ή άλλη οργανική βλάβη
• Θανατηφόρος απειλή για τη ζωή

Πρόγνωση και ανάρρωση

Η έκβαση και ο ρυθμός αποκατάστασης εξαρτώνται κυρίως από τη σοβαρότητα της αρχικής κατάστασης, το εύρος της απώλειας αίματος, τον χρόνο ανταπόκρισης της ιατρικής φροντίδας, καθώς και την παρουσία προϋπαρχουσών παθήσεων ή επιπλοκών.