Τι είναι η κοινωνική αγχώδης διαταραχή (κοινωνική φοβία);

Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή ξεχωρίζει από την απλή συστολή ή το πρόσκαιρο άγχος, όπως εκείνο που μπορεί να νιώσει κάποιος συναντώντας ένα νέο πρόσωπο ή μιλώντας σε μια δημόσια παρουσίαση. Το ιδιαίτερο με αυτή τη διαταραχή είναι πως το άτομο, εξαιτίας του έντονου φόβου της αρνητικής κριτικής ή απόρριψης από τους άλλους, αρχίζει να αποφεύγει διάφορες κοινωνικές καταστάσεις.

Τι είναι η κοινωνική αγχώδης διαταραχή;

Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή αποτελεί μια ψυχική κατάσταση όπου κυριαρχεί έντονος φόβος ή ανησυχία σε περιστάσεις που απαιτούν επικοινωνία ή έκθεση μπροστά σε τρίτους. Τα άτομα που την αντιμετωπίζουν νιώθουν άβολα σε κάθε περίσταση που απαιτεί κοινωνική επαφή, αποφεύγοντας ακόμη και απλές συνομιλίες, εκδηλώσεις ή ακόμη και συναθροίσεις στον χώρο εργασίας.

Το πρόβλημα αυτό δεν περιορίζεται στην κοινωνική ζωή. Μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις με συγγενείς και φίλους, να δημιουργήσει δυσκολίες στη δουλειά ή στο σχολείο, και τελικά να στερήσει τη χαρά από καθημερινές δραστηριότητες. Συνήθως κάνει την εμφάνισή του κατά την εφηβεία, ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα, επηρεάζοντας σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής.

Ποιες μορφές μπορεί να πάρει η κοινωνική αγχώδης διαταραχή;

• Η γενικευμένη μορφή εμφανίζεται σε πολλαπλές κοινωνικές περιστάσεις και επηρεάζει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνικής και δημόσιας έκθεσης. Σε αυτή την περίπτωση, ο φόβος εκδηλώνεται σχεδόν σε κάθε κατάσταση που απαιτεί αλληλεπίδραση ή προσοχή από τους άλλους.
• Η ειδική (ή περιορισμένη) μορφή σχετίζεται αποκλειστικά με συγκεκριμένες καταστάσεις. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να νιώθει ιδιαίτερο άγχος όταν τρώει δημόσια, αλλά να διατηρεί την άνεσή του σε άλλους κοινωνικούς ρόλους.
• Το άγχος ταξινομείται επίσης σύμφωνα με τη βαρύτητα – ξεκινώντας από αρκετά ήπιο, όπου το άτομο εξακολουθεί να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες, μέχρι πολύ σοβαρό, όπου ακόμη και οι πιο απλές συναθροίσεις γίνονται αδύνατες.

Αίτια του επίμονου φόβου

Δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη αιτία που δημιουργεί την κοινωνική αγχώδη διαταραχή. Συχνά παρατηρείται κληρονομική προδιάθεση – η πιθανότητα αυξάνεται αν υπάρχουν σχετικές διαταραχές στην οικογένεια. Παράγοντες όπως προηγούμενα περιστατικά εκφοβισμού, ταπείνωσης ή αυστηρής γονεϊκής συμπεριφοράς διαδραματίζουν ρόλο. Ερευνητές αναδεικνύουν και βιολογικούς παράγοντες σχετικούς με το νευρικό σύστημα.

Το άγχος συνήθως εκδηλώνεται μεταξύ 13 και 14 ετών, ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα λόγω μεταβολών όπως προβλήματα υγείας που επηρεάζουν την εμφάνιση ή τη φωνή του ατόμου.

Πότε το κοινωνικό άγχος γίνεται πρόβλημα;

Οι περισσότεροι βιώνουν στιγμές ήπιας αμηχανίας στις επαφές τους. Αν όμως ο φόβος της παρατήρησης, της κριτικής ή της ταπείνωσης γίνεται τόσο ισχυρός που περιορίζει σοβαρά την καθημερινότητα, είναι πιθανό να έχει αναπτυχθεί κοινωνική αγχώδης διαταραχή.

• Αποφυγή βλεμματικής επαφής ή συνομιλίας με αγνώστους.
• Δυσκολία στη έναρξη συνομιλιών, στο φαγητό σε δημόσιους χώρους, στη συμμετοχή σε εορτές ή σε συνεργασία στην εργασία.
• Έντονες σωματικές εκδηλώσεις: εφίδρωση, τρέμουλο, κοκκίνισμα, ταχυκαρδία, ενοχλήσεις στο στομάχι, τρέμουλο στη φωνή και δυσκολία στην αναπνοή.
• Το άγχος συχνά ξεκινά πριν την εκδήλωση και παραμένει μετά από αυτή, συνοδευόμενο από επαναλαμβανόμενη αυτοανάλυση.

Συχνές αφορμές κοινωνικού άγχους

• Συνομιλία με αγνώστους
• Δημόσια ομιλία
• Ραντεβού
• Βλεμματική επαφή
• Είσοδος σε γεμάτο χώρο
• Παρουσία σε εστιατόρια ή εκδηλώσεις
• Φαγητό παρουσία άλλων
• Συμμετοχή σε κοινωνικές γιορτές
• Σχολικό ή εργασιακό περιβάλλον
• Έναρξη συζήτησης

Η αντίδραση στις κοινωνικές καταστάσεις διαφέρει ανά άτομο – για κάποιους είναι αδιάφορη, για άλλους αποτελεί σοβαρή πρόκληση. Συνήθως βασική αιτία αποτελεί ο φόβος της αξιολόγησης, της κριτικής, του λάθους ή του ακούσιου προσβολής.

Επίδραση της κοινωνικής αγχώδους διαταραχής στην καθημερινότητα

Η συνεχής αποφυγή κοινωνικών περιστάσεων μειώνει αισθητά την ποιότητα ζωής. Το άτομο σταδιακά αποτραβιέται από φίλους, αποφεύγει τις νέες γνωριμίες ή ακόμα και συνήθεις δραστηριότητες, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε:

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Αρνητική εικόνα για τον εαυτό
• Επιρρέπεια σε κατάθλιψη
• Αυξημένη τρωτότητα απέναντι σε κριτική
• Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων
• Δυσκολίες στον εργασιακό ή σχολικό χώρο
• Κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών
• Απομόνωση και μοναξιά
• Μεταμέλεια για χαμένες ευκαιρίες
• Σκέψεις αυτοκτονίας (σε πιο σοβαρές περιπτώσεις)

Διάγνωση: Πώς προσδιορίζεται η κοινωνική αγχώδης διαταραχή;

Όταν το κοινωνικό άγχος παρεμποδίζει την επίτευξη στόχων ή τη σύναψη σχέσεων, χρειάζεται να απευθυνθεί κανείς σε ειδικούς.

Για τη διάγνωση, ο ιατρός συλλέγει λεπτομερείς πληροφορίες για τα συμπτώματα και το ιατρικό ιστορικό, πραγματοποιεί κλινική εξέταση και συζητά επακριβώς τις καταστάσεις που προκαλούν το άγχος. Ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί ερωτηματολόγιο με συνήθη περιστατικά κοινωνικού άγχους. Η διάγνωση τίθεται εάν τα συμπτώματα επιμένουν για τουλάχιστον έξι μήνες και δεν οφείλονται σε άλλη πάθηση ή φαρμακευτική αγωγή.

Θεραπευτικές επιλογές

Οι βασικές μέθοδοι αντιμετώπισης της κοινωνικής αγχώδους διαταραχής περιλαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία, που συχνά εφαρμόζονται συνδυαστικά.

• Η φαρμακευτική θεραπεία βασίζεται κατά κύριο λόγο στη χορήγηση αντικαταθλιπτικών που επηρεάζουν τη σεροτονίνη στον εγκέφαλο. Συνήθως χρησιμοποιούνται σκευάσματα των ομάδων SSRI και SNRI. Τα αποτελέσματα εμφανίζονται μετά από μερικές εβδομάδες. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο γιατρός μπορεί να προτείνει για σύντομο διάστημα άλλα φάρμακα, όπως βενζοδιαζεπίνες ή β-αποκλειστές, κυρίως για το άγχος που σχετίζεται με δημόσια ομιλία ή ταχυκαρδίες.
• Η ψυχοθεραπεία με συνομιλία, ιδιαίτερα η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος. Κατά τη διάρκειά της το άτομο μαθαίνει να εντοπίζει και να αλλάζει τις αρνητικές σκέψεις και να προσεγγίζει σταδιακά τρομακτικές καταστάσεις. Συχνά εφαρμόζεται και η τεχνική της έκθεσης, όπου το άτομο συνηθίζει σταδιακά σε κοινωνικά ερεθίσματα που προηγουμένως προκαλούσαν άγχος.
• Η εξάσκηση στην ενσυνειδητότητα (mindfulness) αποτελεί σύγχρονη πρακτική που κερδίζει συνεχώς έδαφος. Έρευνες αναφέρουν ότι συμβάλλει σημαντικά στη διαχείριση του κοινωνικού άγχους.

Ζώντας με κοινωνική αγχώδη διαταραχή

Οι πρώτες θετικές αλλαγές από τη θεραπεία συνήθως παρατηρούνται εντός μερικών εβδομάδων ή μηνών, όμως η συνέπεια είναι ζωτικής σημασίας: η λήψη φαρμάκων, η τακτική παρακολούθηση συνεδριών και η διατήρηση επαφής με ειδικούς. Παράλληλα, βοηθούν και μερικές απλές καθημερινές συνήθειες:

• Επαρκής ύπνος
• Σωματική άσκηση
• Αποφυγή αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών
• Συζήτηση με οικείους και μοίρασμα δυσκολιών
• Συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης, όπου είναι δυνατό

Όσο πιο νωρίς αναζητήσει κάποιος βοήθεια, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες βελτίωσης της καθημερινότητάς του.

Πότε πρέπει να αναζητήσετε υποστήριξη;

Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή συναντάται πολύ συχνά και δεν αποτελεί ντροπή ή κάτι ασυνήθιστο. Εάν παρατηρείτε πως οι κοινωνικές περιστάσεις διαρκώς δημιουργούν υπερβολικό άγχος, μη διστάσετε να το συζητήσετε με γιατρό ή ειδικό ψυχικής υγείας. Εφόσον μείνει αδιάγνωστη και χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερες επιπτώσεις, όπως κατάθλιψη, εξαρτήσεις ή επιδείνωση της ποιότητας της ζωής.

Στην περίπτωση που η θεραπεία δεν αποδίδει ή εμφανίζονται νέα ανησυχητικά συμπτώματα, είναι σημαντικό να απευθυνθείτε εγκαίρως σε ειδικό για περαιτέρω επιλογές αντιμετώπισης.

Κύρια συμπεράσματα

Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή μπορεί να δυσκολεύει σημαντικά την καθημερινότητα, αλλά αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά. Η έγκαιρη έναρξη θεραπείας συμβάλλει στην αποκατάσταση της αυτοπεποίθησης, βελτιώνει τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και ενισχύει την ψυχική υγεία. Αναζητήστε υποστήριξη το συντομότερο δυνατόν ώστε να επωφεληθείτε γρηγορότερα.