Φυματίωση: αίτια, συμπτώματα και δυνατότητες θεραπείας

Η φυματίωση αποτελεί μεταδοτική νόσο που πρωτίστως επηρεάζει τους πνεύμονες, αλλά μπορεί να προσβάλει και άλλα όργανα όπως τον εγκέφαλο ή τη σπονδυλική στήλη. Οφείλεται στο μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, ένα ανθεκτικό βακτήριο με ιστορία εκατομμυρίων ετών. Η ασθένεια αυτή είναι γνωστή στον άνθρωπο από την αρχαιότητα και πριν τον 20ό αιώνα ήταν ένας από τους κυριότερους λόγους θανάτου παγκοσμίως.

Πώς μεταδίδεται η φυματίωση

Η φυματίωση διασπείρεται μέσω του αέρα όταν κάποιος που νοσεί μιλά, βήχει, φτερνίζεται ή ακόμη και γελά, διασπείροντας μικροσταγονίδια που περιέχουν το βακτήριο. Όσοι εισπνέουν αυτά τα σταγονίδια μπορεί να μολυνθούν. Η μόλυνση εντοπίζεται συνήθως σε άτομα που βρίσκονται σε στενή και παρατεταμένη επαφή σε κλειστούς χώρους με τον πάσχοντα.

Σε αντίθεση με άλλες αντιλήψεις, η μετάδοση δεν πραγματοποιείται μέσω αγγίγματος, κοινόχρηστων αντικειμένων ή υφασμάτων, οπότε η μόλυνση μέσω χειραψίας, σκευών ή υφάσματος είναι σχεδόν αδύνατη.

Ποιοι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο

Η πιθανότητα να εμφανιστεί φυματίωση αυξάνεται σε άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό, όπως όσοι πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, διαβήτη, νεφρική ανεπάρκεια, καρκίνο, αυτοάνοσα νοσήματα, όσοι λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα ή έχουν ανεπαρκή διατροφή. Η ηλικία παίζει επίσης ρόλο, καθώς τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν με ενεργό φυματίωση.

• Στενή επαφή με άτομα που έχουν ενεργή φυματίωση
• Διαμονή ή επίσκεψη σε περιοχές με υψηλό επιπολασμό, όπως ορισμένες χώρες της Ασίας, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής ή της Ανατολικής Ευρώπης
• Εργασία ή διαβίωση σε κλειστούς χώρους με πολλά άτομα (π.χ. νοσοκομεία, ιδρύματα φροντίδας, φυλακές)
• Χρήση καπνού ή άλλων εθιστικών ουσιών

Μορφές φυματίωσης

Η παρουσία του βακτηρίου στον οργανισμό δεν συνεπάγεται απαραίτητα εκδήλωση της νόσου. Υπάρχουν διάφορα στάδια της φυματίωσης:

• Πρωτογενής φυματίωση: Η αρχική μόλυνση συχνά δεν προκαλεί συμπτώματα ή μπορεί να μοιάζει με ελαφρύ κρυολόγημα. Συνήθως, ένα υγιές ανοσοποιητικό εξαλείφει το βακτήριο, όμως σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση και μπορεί να ενεργοποιηθεί αργότερα.
• Λανθάνουσα φυματίωση: Το βακτήριο υπάρχει στον οργανισμό χωρίς να εμφανίζονται συμπτώματα και το άτομο δεν μεταδίδει τη νόσο. Η φυματίωση μπορεί να ενεργοποιηθεί αν αποδυναμωθεί το ανοσοποιητικό σύστημα.
• Ενεργή φυματίωση: Σε αυτή τη φάση, το βακτήριο πολλαπλασιάζεται, εμφανίζονται συμπτώματα και ο πάσχων μπορεί να μεταδώσει τη λοίμωξη. Συνήθως, η ενεργή φυματίωση αναπτύσσεται από τη λανθάνουσα μορφή.
• Εξωπνευμονική φυματίωση: Το βακτήριο επηρεάζει όργανα εκτός των πνευμόνων, όπως οι λεμφαδένες, τα νεφρά, ο εγκέφαλος, η σπονδυλική στήλη ή άλλα μέρη του σώματος, με τα συμπτώματα να διαφέρουν ανάλογα με το προσβεβλημένο όργανο.
• Φυματίωση ανθεκτική στα φάρμακα: Σε κάποιες περιπτώσεις, το βακτήριο αναπτύσσει αντοχή στα συνήθη αντιβιοτικά, κάνοντας τη θεραπεία πιο δύσκολη και μακρόχρονη.

Συμπτώματα της φυματίωσης

Κατά τη λανθάνουσα περίοδο, η νόσος δεν προκαλεί ενοχλήματα και η διάγνωση γίνεται μόνο με ειδικές εξετάσεις.

Σε περιπτώσεις ενεργού φυματίωσης των πνευμόνων, τα συχνότερα συμπτώματα είναι:

• Επίμονος βήχας που διαρκεί πάνω από τρεις εβδομάδες
• Βήχας με αίμα ή με βλέννα
• Πόνος στο στήθος
• Συνεχής κούραση
• Νυχτερινή εφίδρωση
• Ρίγος και πυρετός
• Έλλειψη όρεξης και απώλεια βάρους

Όταν η λοίμωξη επηρεάζει άλλα όργανα, εκτός από τα γενικά συμπτώματα, ενδέχεται να εμφανιστούν και άλλα όπως πόνος στη μέση ή την κοιλιά, διογκωμένοι λεμφαδένες ή νευρολογικές διαταραχές.

Εκδηλώσεις σε παιδιά και βρέφη

Σε μικρά παιδιά η νόσος μπορεί να εμφανιστεί με νωθρότητα, μειωμένη όρεξη, εμετούς ή και διόγκωση των μαλακών ιστών του κρανίου. Στα μεγαλύτερα παιδιά συχνότερο είναι ο παρατεταμένος πυρετός και η κακή αύξηση βάρους.

Διάγνωση

Όταν τίθεται υποψία φυματίωσης, ο γιατρός πραγματοποιεί κλινική εξέταση, ακούει τους πνεύμονες και ψηλαφεί τους λεμφαδένες. Ακολουθούν ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις, όπως δερματική δοκιμασία ή εξέταση αίματος, για να διαπιστωθεί έκθεση στο βακτήριο.

• Δερματική δοκιμασία (Mantoux): Εγχέεται ειδική ουσία κάτω από το δέρμα και μετράται η αντίδραση της περιοχής μετά από λίγες ημέρες.
• Εξέταση αίματος: Ελέγχεται η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε πρωτεΐνες του βακτηρίου της φυματίωσης.

Εάν επιβεβαιωθεί η επαφή με το βακτήριο, γίνεται ακτινογραφία θώρακα ή αξονική τομογραφία, ενώ σε ενεργή νόσο αναλύονται πτύελα για ανίχνευση του βακτηρίου.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της φυματίωσης

Σήμερα, η πλειονότητα των περιπτώσεων αντιμετωπίζεται επιτυχώς με αντιβιοτική αγωγή. Η θεραπεία είναι χρονοβόρα και απαιτεί τη λήψη φαρμάκων για χρονικό διάστημα από έξι μήνες έως ένα έτος ή και περισσότερο. Είναι σημαντικό να ολοκληρωθεί ολόκληρη η αγωγή, ακόμη και αν ο ασθενής αισθανθεί καλύτερα νωρίς, αλλιώς το βακτήριο μπορεί να επιβιώσει και να αναπτύξει αντοχή.

• Σε λανθάνουσα μόλυνση: Χορηγούνται φάρμακα για να εμποδιστεί η εξέλιξη σε ενεργή νόσο.
• Για ενεργή νόσο: Συνδυάζεται χορήγηση πολλών αντιβιοτικών, με αρχικά εντατική θεραπεία και στη συνέχεια παρατεταμένη συντηρητική αγωγή.
• Σε φυματίωση ανθεκτική στα φάρμακα: Η θεραπευτική προσέγγιση είναι περίπλοκη, διαρκεί περισσότερο και απαιτεί εναλλακτικά φάρμακα.

Πιθανές επιπλοκές

Η διακοπή πρόωρα ή η μη λήψη φαρμάκων μπορεί να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στους πνεύμονες, στα νεφρά, στα οστά, στον εγκέφαλο, να επηρεάσει την καρδιακή λειτουργία ή να επιφέρει προβλήματα στις αρθρώσεις.

Πρόληψη και προστασία

• Αποφύγετε στενή επαφή με άτομα που πάσχουν από ενεργή φυματίωση, ειδικά σε χώρους χωρίς καλό εξαερισμό.
• Όταν ταξιδεύετε σε περιοχές με αυξημένο κίνδυνο, να είστε προσεκτικοί σε χώρους όπου συνωστίζονται πολλοί άνθρωποι και να χρησιμοποιείτε μάσκα.
• Αν λαμβάνετε αγωγή για λανθάνουσα μορφή, είναι απαραίτητο να ολοκληρώσετε όλη τη θεραπεία.
• Όσοι νοσούν ενεργά, οφείλουν τις πρώτες εβδομάδες να αποφεύγουν επαφές, να τηρούν απομόνωση, να φορούν μάσκα και να αερίζουν συχνά το χώρο.

Σε ορισμένες χώρες, τα παιδιά εμβολιάζονται με το εμβόλιο BCG, ωστόσο η προστασία δεν είναι πλήρης. Ο εμβολιασμός προτείνεται κυρίως σε παιδιά που διαβιούν με άτομα με ανθεκτική φυματίωση.

Πρόγνωση και σημασία

Παρότι η σοβαρότητα της νόσου παραμένει υψηλή και μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο, η θεραπεία επιτυγχάνει ίαση σε πάνω από το 95% των περιστατικών. Η έκβαση εξαρτάται από τη βαρύτητα της λοίμωξης, τη γενική κατάσταση υγείας και το κατά πόσο ακολουθούνται με συνέπεια οι οδηγίες του γιατρού. Σε περίπτωση μακροχρόνιων συμπτωμάτων, όπως παρατεταμένου βήχα, αιμόφυρτων πτυέλων ή επίμονης πυρετικής κίνησης, απαιτείται άμεση ιατρική αξιολόγηση.

Συνοψίζοντας

Η φυματίωση παραμένει μια αρχαία αλλά ακόμα απειλητική λοίμωξη, που προκαλεί πολλούς θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Ωστόσο, μπορεί να αντιμετωπιστεί και να προληφθεί η διασπορά της. Έγκαιρη ιατρική παρέμβαση και φροντίδα της υγείας συμβάλλουν στην προστασία τόσο του ίδιου του ατόμου όσο και της κοινότητας από τη νόσο.