Οι κίνδυνοι των ξεσπασμάτων θυμού

Οι εκρήξεις θυμού στα παιδιά προκαλούν συχνά αμηχανία στους γονείς, όμως αποτελούν φυσικό μηχανισμό με τον οποίο τα μικρά παιδιά εκφράζουν δυσαρέσκεια ή θυμό όταν δεν καταφέρνουν να πετύχουν κάτι που επιθυμούν. Σε τέτοιες περιστάσεις, το παιδί μπορεί να αρνείται, να αντιστέκεται, να μην υπακούει στις οδηγιές ή ακόμη και να αδιαφορεί για την αυθεντία των ενηλίκων.

Τι ονομάζουμε εκρήξεις θυμού στα παιδιά

Σε παιδιά μικρής ηλικίας, ιδίως πριν συμπληρώσουν τέσσερα χρόνια, τα ξεσπάσματα θυμού είναι συνηθισμένα και ενδέχεται να συμβούν μέχρι και εννέα φορές την εβδομάδα. Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται γρήγορα, η επιθυμία τους για αυτονομία συχνά υπερβαίνει τις πραγματικές τους δεξιότητες. Όταν δυσκολεύονται να εκφράσουν τι θέλουν ή δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν μια δραστηριότητα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Με τη βελτίωση των ικανοτήτων επικοινωνίας που έρχεται με το μεγάλωμα, τα επεισόδια αυτά τείνουν να αραιώνουν.

Πότε πρέπει να υπάρχει ανησυχία

Η συχνή επιμονή ή σύγκρουση στα μικρά παιδιά θεωρείται συνήθως φαινόμενο της ηλικίας. Ωστόσο, αξίζει να δοθεί προσοχή αν παρατηρηθούν επεισόδια έντονου θυμού χωρίς ευδιάκριτη αιτία, αν αυτά επαναλαμβάνονται πολύ συχνά ή έχουν ιδιαίτερα μεγάλη ένταση. Πρέπει επίσης να απασχολήσει η κατάσταση, όταν το παιδί δοκιμάζει να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους, δεν μπορεί να ηρεμήσει χωρίς τη βοήθεια ενήλικα ή τα ξεσπάσματα διαρκούν περισσότερα από 15 λεπτά.

Καταστάσεις που απαιτούν προσοχή

• Συχνές εκδηλώσεις θυμού ή επιθετικότητας προς άτομα ή αντικείμενα.
• Επαναλαμβανόμενες προσπάθειες αυτοτραυματισμού, όπως δάγκωμα, γρατζουνιές, χτυπήματα στο κεφάλι ή αντίστοιχες ενέργειες.
• Ανάγκη να απομακρύνεται το παιδί κάθε φορά από τη σκηνή ή υποσχέσεις ανταλλαγμάτων για να ησυχάσει.
• Εκρήξεις θυμού με συχνότητα άνω της μίας φοράς τη μέρα σε παιδιά 1 έως 4 ετών.
• Επεισόδια που διαρκούν περισσότερο από 15 λεπτά.

Αιτίες των εκρήξεων θυμού

Οι λόγοι που προκαλούν τα ξεσπάσματα θυμού ποικίλλουν και σχετίζονται με την κούραση, την πείνα, κάποια ασθένεια ή απλές αλλαγές στη ρουτίνα όπως η προετοιμασία για ύπνο ή η πρωινή ετοιμασία. Πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τις ανάγκες τους λεκτικά ή να ολοκληρώσουν μια δραστηριότητα. Η επιθυμία για προσοχή, η προσκόλληση σε ένα παιχνίδι ή η υπερβολική κόπωση μπορούν να ενισχύσουν την ένταση των συναισθημάτων.

• Δυσκολία κατά την εκτέλεση μιας δραστηριότητας.
• Έλλειψη επαρκούς λεξιλογίου για την περιγραφή των αισθημάτων τους.
• Ασθένεια ή συναισθηματική δυσφορία.
• Μεταβάσεις από τη μία δραστηριότητα στην άλλη.
• Πείνα, κούραση ή ανάγκη προσέλκυσης της προσοχής.

Επιπρόσθετοι παράγοντες

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα συχνά ξεσπάσματα σχετίζονται με διαταραχές, όπως διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, άγχος, αυτισμό ή μαθησιακές δυσκολίες. Σε κάποιες περιπτώσεις, η επαναλαμβανόμενη καταστροφική συμπεριφορά, όπως οι καβγάδες, η αδιαφορία για κανόνες ή ο σωματικός περιορισμός, μπορεί να δείχνει διαταραχές συμπεριφοράς, όπως η αντιδραστική διαταραχή ή η διαταραχή διαγωγής.

• Η αντιδραστική διαταραχή εκδηλώνεται με συνεχή εναντίωση, θυμό και παραβίαση κανόνων. Τα παιδιά με αυτή τη δυσκολία συχνά τσακώνονται, αρνούνται να ακολουθήσουν τις οδηγίες ενηλίκων και δείχνουν κακή πρόθεση.
• Στα προβλήματα διαγωγής παρατηρούνται πιο έντονες παραβιάσεις, όπως εκφοβισμοί, ψέματα, επαναλαμβανόμενες παραβάσεις ή καταστροφή αντικειμένων.

Ένα παιδί που παρουσιάζει τέτοιες δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπίζει εμπόδια τόσο στο σπίτι όσο και στις σχέσεις με συνομήλικους. Η έγκαιρη παρατήρηση και η συζήτηση με ειδικό μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική βελτίωση.

Πώς μειώνεται η πιθανότητα εκρήξεων θυμού

Η θετική στάση ενισχύει τη σχέση μεταξύ γονιών και παιδιού και συμβάλλει ώστε το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του. Ακόμη κι όταν ενίοτε το παιδί χάνει τον έλεγχο, είναι σημαντικό οι γονείς να παραμείνουν ψύχραιμοι. Η έμφαση στην επιβράβευση της καλής συμπεριφοράς μειώνει τα περιθώρια για θυμό και συγκρούσεις. Όταν η συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι καταστροφική, το επίκεντρο είναι καλό να παραμένει στα θετικά στοιχεία, με κάποιες εκρήξεις να αγνοούνται προσεκτικά.

Αποτελεσματικές πρακτικές

• Προγραμματίστε τις δραστηριότητες σε κατάλληλες στιγμές· αποφύγετε τις μετακινήσεις αν το παιδί είναι πεινασμένο ή κουρασμένο. Μια μικρή λιχουδιά ή το αγαπημένο του παιχνίδι ενδέχεται να προλάβουν μια έντονη αντίδραση εκτός σπιτιού.
• Διατηρήστε σταθερή ρουτίνα, καθώς η συνέπεια στη μέρα προσφέρει στο παιδί αίσθηση ασφάλειας και προβλεψιμότητας.
• Δώστε τη δυνατότητα επιλογής, ακόμη και σε μικρά θέματα όπως το ποιο μπλουζάκι θα φορέσει ή με ποιο παιχνίδι θα ασχοληθεί· αυτό μειώνει το αίσθημα ανημποριάς.
• Αποφύγετε καταστάσεις που προκαλούν άγχος ή θυμό. Παιχνίδια που διαλύονται εύκολα και προκαλούν εκνευρισμό μπορούν να αντικατασταθούν με πιο ουδέτερες δραστηριότητες.
• Ενθαρρύνετε και επαινέστε τη θετική συμπεριφορά. Παρατηρείστε όταν το παιδί ολοκληρώνει ήσυχα το φαγητό του ή ακούει τις οδηγίες. Αντί για υλικά ανταλλάγματα, επιλέξτε από κοινού δραστηριότητες ή ποιοτικό χρόνο μαζί.

Αντιμετώπιση εκδήλωσης θυμού

Κατά τη διάρκεια μιας συναισθηματικής έκρηξης, το παιδί δυσκολεύεται να αυτορρυθμιστεί και χρειάζεται την υποστήριξή σας. Η ήρεμη αντιμετώπιση είναι ουσιαστική, καθώς οι φωνές ή η οργή εντείνουν τη σύγκρουση.

• Διατηρήστε τη δική σας ψυχραιμία· το παράδειγμά σας βοηθά το παιδί να μάθει.
• Προσπαθήστε να αποσπάσετε το ενδιαφέρον του παιδιού με παιχνίδι, βιβλίο ή μια κοινή δραστηριότητα.
• Όταν το ξέσπασμα συνοδεύεται από επιθετική συμπεριφορά, προστατέψτε με προσοχή το παιδί και το περιβάλλον – μια ήπια αγκαλιά μπορεί να ηρεμήσει τα πνεύματα.
• Αφού ηρεμήσει η κατάσταση, συζητήστε τους κανόνες και τα όρια συμπεριφοράς.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αγνόηση του ξεσπάσματος είναι αποτελεσματική, αλλά πρέπει να διασφαλίζεται η ασφάλεια του παιδιού και των γύρω του.

Πότε πρέπει να ζητήσετε βοήθεια

Παρότι στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων οι εκρήξεις θυμού αποτελούν μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης, σε κάποιες περιπτώσεις κρύβουν βαθύτερα αίτια. Υπάρχουν παιδιά όπου τα έντονα ξεσπάσματα συνδέονται με αναπτυξιακές διαταραχές, διακυμάνσεις της διάθεσης, σοβαρές ψυχικές εμπειρίες ή τραυματισμούς στον εγκέφαλο.

• Προκαλούνται τραυματισμοί στο ίδιο το παιδί ή σε άλλα άτομα (ουλές, μελανιές, δαγκώματα).
• Εμφανίζονται επιθετικές συμπεριφορές προς ενηλίκους ή άλλα παιδιά.
• Υπάρχουν συνεχόμενες συγκρούσεις στο σχολείο ή στο σπίτι.
• Γονείς αναπτύσσουν ανησυχία για την ασφάλεια του παιδιού ή των άλλων λόγω των αντιδράσεών του.

Το συχνότερο προειδοποιητικό σημάδι είναι η επαναλαμβανόμενη και έντονη εμφάνιση εκρήξεων που επιμένουν σε βάθος χρόνου και δεν μπορούν πια να ελεγχθούν αποτελεσματικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε με ειδικό ή ιατρό, ώστε να βοηθηθεί το παιδί στην κατάλληλη διαχείριση των συναισθημάτων του, να αποφευχθούν σοβαρότερα προβλήματα στο μέλλον και να ενισχυθούν οι οικογενειακές σχέσεις.