Αιτίες, συμπτώματα, θεραπεία και εμβολιασμός του τυφοειδούς πυρετού

Ο τυφοειδής πυρετός, γνωστός και ως εντερικός πυρετός, αποτελεί σοβαρή βακτηριακή λοίμωξη που προκαλείται από το βακτήριο Salmonella enterica Typhi. Υπάρχει επίσης και η παρατυφοειδής μορφή, ήπια παραλλαγή της νόσου, που οφείλεται στα βακτήρια Salmonella Paratyphi. Η μετάδοση και των δύο περιπτώσεων γίνεται με κατανάλωση νερού ή τροφίμων που έχουν μολυνθεί από κόπρανα ή ούρα μολυσμένου ατόμου. Ο κίνδυνος αυξάνεται επίσης με την κατανάλωση ωμών τροφών, μη παστεριωμένου γάλακτος ή χυμών, καθώς και ξεφλουδισμένων φρούτων.

Πόσο διαδεδομένος είναι ο τυφοειδής πυρετός

Στο παρελθόν η ασθένεια ήταν συχνό φαινόμενο παγκοσμίως, ωστόσο στις ανεπτυγμένες χώρες εμφανίζεται πλέον σπάνια λόγω των εξελιγμένων συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης. Τα περισσότερα περιστατικά καταγράφονται στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία, την Αφρική, την Κεντρική και Νότια Αμερική, καθώς και στην Καραϊβική. Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι νοσούν ως και 21 εκατομμύρια άνθρωποι σε παγκόσμια κλίμακα, με τα παιδιά να προσβάλλονται συχνότερα από τους ενήλικες.

Τρόποι μετάδοσης της λοίμωξης

Τα βακτήρια Salmonella Typhi αποβάλλονται μέσω των κοπράνων ή των ούρων των ασθενών. Αν μετά τη χρήση της τουαλέτας δεν πλένονται τα χέρια, τα βακτήρια μένουν στο δέρμα και μεταφέρονται εύκολα σε τρόφιμα, νερό ή αντικείμενα. Ο οργανισμός των βακτηρίων παραμένει ζωντανός στο περιβάλλον για αρκετές εβδομάδες. Η λοίμωξη μπορεί περιστασιακά να μεταδοθεί και με στενή επαφή με ασθενή ή φορέα, δηλαδή κάποιον χωρίς εμφανή συμπτώματα που εξακολουθεί να μεταδίδει την ασθένεια για πολλούς μήνες ή και περισσότερο.

Κλινική εικόνα του τυφοειδούς πυρετού

Τα πρώτα συμπτώματα παρουσιάζονται συνήθως μία έως τρεις εβδομάδες μετά τη μόλυνση. Η νόσος μπορεί να εκδηλωθεί με:

• Πυρετό που φτάνει ή ξεπερνά τους 39–40°C με διακυμάνσεις
• Πονοκέφαλο
• Μυϊκούς πόνους, αίσθημα αδυναμίας και κόπωση
• Ρίγος και έντονη εφίδρωση
• Βήχα
• Γαστρεντερικές διαταραχές όπως διάρροια ή δυσκοιλιότητα
• Απώλεια όρεξης
• Εξάνθημα στο κοιλιακό, θωρακικό ή ραχιαίο τμήμα – επίπεδες, ανοιχτοκόκκινες κηλίδες γνωστές ως “ροδανθές”

Εάν η ασθένεια πάρει βαρύτερη μορφή, μπορεί να εμφανιστεί διάταση και ενόχληση στην κοιλιακή χώρα, σημεία σήψης, σύγχυση, διαταραχές συνείδησης ή σπασμοί, γαστρεντερική αιμορραγία και λήθαργος.

Διαγνωστικές διαδικασίες

Ο γιατρός αξιολογεί τα συμπτώματα, το ιστορικό υγείας και το ιστορικό ταξιδιών. Η επιβεβαίωση του τυφοειδούς πυρετού γίνεται με μικροβιολογική ανάλυση δειγμάτων αίματος, κοπράνων, ούρων, μυελού των οστών ή δέρματος εφόσον υπάρχουν εξανθήματα. Επιπλέον εξετάσεις, όπως υπερηχογράφημα κοιλίας, ακτινογραφία θώρακα, καρδιακές εξετάσεις ή προσδιορισμός ηπατικών ενζύμων, μπορεί να ζητηθούν συμπληρωματικά.

Θεραπευτική αντιμετώπιση τυφοειδούς πυρετού

Η θεραπεία του τυφοειδούς πυρετού βασίζεται αποκλειστικά στη χορήγηση αντιβιοτικών. Τις περισσότερες φορές η βελτίωση αρχίζει μέσα σε λίγες ημέρες, αλλά η πλήρης ανάρρωση απαιτεί μία έως δύο εβδομάδες. Σε σοβαρά περιστατικά ή επιπλοκές, όπως έντονος εμετός, βαριά διάρροια ή εξάπλωση της λοίμωξης σε κοιλιακή ή εγκεφαλική περιοχή, χρειάζεται εντατικότερη θεραπεία με υγρά, στεροειδή και πιθανώς νοσοκομειακή περίθαλψη. Εφόσον επέλθει διάτρηση εντέρου ή περιτονίτιδα, μπορεί να αποβεί αναγκαία η χειρουργική επέμβαση.

Επιλογή φαρμακευτικής αγωγής

Ο τύπος του αντιβιοτικού που θα χρησιμοποιηθεί καθορίζεται ανάλογα με την περιοχή έκθεσης στη λοίμωξη, καθώς ορισμένα στελέχη είναι ανθεκτικά σε συνήθη φάρμακα. Συνήθως ενδείκνυνται τα παρακάτω φαρμακευτικά σκευάσματα:

• Φθοριοκινολόνες όπως σιπροφλοξασίνη, λεβοφλοξασίνη και οφλοξασίνη
• Μακρολίδες όπως αζιθρομυκίνη
• Κεφαλοσπορίνες όπως κεφτριαξόνη, κεφοταξίμη και κεφικσιμή
• Καρβαπενέμες

Δεδομένης της αυξανόμενης αντίστασης στα αντιβιοτικά, είναι σημαντικό να ακολουθείται αυστηρά η ιατρική οδηγία και να ολοκληρώνεται ολόκληρη η θεραπευτική αγωγή. Ο εμβολιασμός πριν από ταξίδια σε περιοχές υψηλού κινδύνου αποτρέπει την εξάπλωση ανθεκτικών στελεχών και μειώνει τον κίνδυνο μόλυνσης.

Διατροφή κατά τη διάρκεια της νόσου

Δεν υφίσταται ειδική δίαιτα που να θεραπεύει τον τυφοειδή πυρετό, ωστόσο η επιλεγμένη τροφή μπορεί να συμβάλει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Προτείνεται η κατανάλωση τροφίμων που είναι εύπεπτα όπως:

• Μαγειρεμένα λαχανικά
• Φρέσκα ή κονσερβοποιημένα φρούτα όπως μπανάνες, πουρές μήλου και πεπόνι
• Λευκό ρύζι, ζυμαρικά, λευκό ψωμί
• Αυγά, κοτόπουλο, γαλοπούλα, ψάρι, τόφου ή κιμάδες
• Άπαχα και ελαφρά γαλακτοκομικά προϊόντα

Η επαρκής ενυδάτωση είναι καθοριστική, γι’ αυτό πρέπει να καταναλώνεται όσο το δυνατόν περισσότερο νερό. Συνιστάται περιορισμός σε καυτερά, λιπαρά και πλούσια σε φυτικές ίνες τρόφιμα, όπως ξηροί καρποί, πατατάκια και όσπρια, τα οποία ενδέχεται να ερεθίσουν το πεπτικό σύστημα.

Μεταδοτικότητα του τυφοειδούς πυρετού

Η βασική οδός μετάδοσης της ασθένειας είναι η κατανάλωση τροφίμων και ποτών που έχουν μολυνθεί με το βακτήριο. Οι περισσότερες περιπτώσεις προκύπτουν επειδή φορείς της λοίμωξης δεν πλένουν τα χέρια και μεταφέρουν το παθογόνο σε νερό ή τρόφιμα. Επιπλέον, ο κίνδυνος αυξάνεται σε καταστάσεις όπου διαταράσσεται η ύδρευση ή η αποχέτευση, όπως συμβαίνει σε φυσικές καταστροφές. Σπανίως, μετάδοση μπορεί να προκύψει με επαφή σε μολυσμένες επιφάνειες.

Μέτρα πρόληψης της νόσου

• Συχνό πλύσιμο χεριών– ιδίως πριν το φαγητό και μετά τη χρήση της τουαλέτας. Όταν δεν υπάρχει πρόσβαση σε νερό και σαπούνι, χρησιμοποιήστε απολυμαντικό χεριών.
• Αποφύγετε ωμά φρούτα και λαχανικά. Αν τα καταναλώσετε, φροντίστε να τα ξεφλουδίσετε ή να τα πλύνετε με εμφιαλωμένο νερό.
• Επιλέγετε μαγειρεμένα, ζεστά ή συσκευασμένα τρόφιμα.
• Αποφεύγετε παγάκια, μη παστεριωμένα ποτά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Πίνετε μόνο εμφιαλωμένο ή μεταλλικό νερό, ακόμη και για το βούρτσισμα των δοντιών.
• Υποβληθείτε σε εμβολιασμό κατά του τυφοειδούς πυρετού προτού ταξιδέψετε σε ζώνες με αυξημένο κίνδυνο. Ο εμβολιασμός μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες νόσησης, χωρίς να παρέχει πλήρη προστασία, γι’ αυτό η υγειονομική προφύλαξη παραμένει απαραίτητη.

Όσοι νοσούν δεν πρέπει να παρασκευάζουν τρόφιμα για άλλους, προκειμένου να αποτραπεί η διασπορά του μικροβίου. Ακόμη κι αν αναρρώσετε πλήρως, συνιστάται να ελεγχθείτε για πιθανή φορεία του βακτηρίου, ειδικά αν εργάζεστε με τρόφιμα ή πρόκειται να ενταχθείτε σε συλλογικούς χώρους.

Δείκτες ανάρρωσης

Όταν η αντιβιοτική αγωγή ξεκινήσει άμεσα, τα συμπτώματα περιορίζονται κατά κανόνα σε μία εβδομάδα. Ενδείξεις βελτίωσης είναι:

• Πτώση της θερμοκρασίας του σώματος
• Ανάκτηση όρεξης
• Υποχώρηση της διάρροιας και του κοιλιακού πόνου
• Αύξηση της ενέργειας
• Εξαφάνιση των εξανθημάτων

Εάν η θεραπεία καθυστερήσει ή δεν εφαρμοστεί, η νόσος παρατείνεται για εβδομάδες και οι επιπλοκές είναι συχνότερες. Υπάρχουν περιπτώσεις υποτροπής με ηπιότερη μορφή της νόσου λίγες εβδομάδες ή μήνες μετά την ανάρρωση. Η εκ νέου εμφάνιση συμπτωμάτων πρέπει να αναφερθεί στον θεράποντα ιατρό.

Περίπου το 5% των ασθενών που ανέρρωσαν συνεχίζουν να φέρουν το βακτήριο και μπορούν να το διασπείρουν, ακόμη και αν δεν παρουσιάζουν πλέον σημάδια νόσου. Τότε απαιτούνται συμπληρωματικοί εργαστηριακοί έλεγχοι· σε ορισμένες περιπτώσεις η επιστροφή στην εργασία ή το σχολείο επιτρέπεται μόνο μετά από αρνητικό αποτέλεσμα.

Πιθανές επιπλοκές

Στα προχωρημένα στάδια της νόσου το εντερικό τοίχωμα μπορεί να διαβρωθεί, με αποτέλεσμα διάτρηση και διαρροή περιεχομένου στην κοιλιακή κοιλότητα, γεγονός που επιφέρει σοβαρή λοίμωξη (σήψη) με κύρια χαρακτηριστικά:

• Διαταραχές συνείδησης
• Σπασμούς
• Ζάλη, ωχρότητα
• Επιφανειακή, ταχεία αναπνοή
• Ρίγος χωρίς εμφανή λόγο

Εάν δεν γίνει σωστή ή έγκαιρη θεραπεία, είναι πιθανές οι ακόλουθες επιπλοκές:

• Αιμορραγία από εσωτερικά όργανα
• Διάτρηση του εντέρου
• Διόγκωση ή ρήξη της χοληδόχου κύστης
• Φλεγμονή του καρδιακού μυός ή των βαλβίδων
• Λοίμωξη των αγγείων
• Φλεγμονή του παγκρέατος ή άλλων οργάνων
• Μηνιγγίτιδα, δηλαδή φλεγμονή των μηνίγγων του εγκεφάλου
• Πνευμονία
• Μολύνσεις στα νεφρά ή στην ουροδόχο κύστη
• Απώλεια εγκυμοσύνης

Προστασία από τον τυφοειδή πυρετό

Υπάρχουν δύο τύποι εμβολίων: από του στόματος, σε μορφή τεσσάρων δισκίων και κατάλληλο για άτομα από 6 ετών και άνω, καθώς και ενέσιμο, το οποίο χορηγείται από την ηλικία των 2 ετών. Το από του στόματος εμβόλιο πρέπει να λαμβάνεται τουλάχιστον μία εβδομάδα πριν το ταξίδι, ενώ η ενέσιμη μορφή απαιτεί διάστημα δύο εβδομάδων πριν την αναχώρηση. Η προστασία που προσφέρουν τα εμβόλια διαρκεί πέντε ή δύο χρόνια αντίστοιχα. Παρότι προσφέρουν σημαντική μείωση του κινδύνου, η τήρηση υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων παραμένει βασική.

Συνοπτικά στοιχεία

Ο τυφοειδής πυρετός αποτελεί σοβαρή λοίμωξη που διασπείρεται μέσω μολυσμένου νερού ή τροφής. Με την έγκαιρη έναρξη θεραπείας με αντιβιοτικά, οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν πλήρως. Είναι κρίσιμο να απευθυνθείτε έγκαιρα σε ειδικό αν παρουσιαστούν ύποπτα συμπτώματα, ώστε να αποφευχθούν δυνητικά επικίνδυνες επιπλοκές.